İlhami Gökçen

Çocukluğumda evimizde babacığımın zaman zaman bir ilâhi söylediğini duyardım. Sözleri Arapça idi, basit ama çekici bir ezgisi vardı. Babam buna Kaside-i Büride derdi. Başka da birşey de söylemezdi bu Kaside hakkında. Babam önce Kaside’nin birinci beytini sonra da salavat beytini söylerdi. Başka beyitlerini söylediğini de duymadım. Ben de babamın ağzından bu Kasidenin sözlerini ve ezgisini öğrenmiştim:

            Emin tezekküri cîrânin bi-zî-selemi / Mezecte dem’an cerâ min mukletin bi-demi

            Mevlâya salli ve sellim dâimen ebeden / ‘Alâ Habîbike hayri’l halkı külli-himi

Babam gençliğinde Kilis’te medrese öğrencisiydi. Girmememiz gerektiği halde katıldığımız 1. Cihan harbinde Seferbirlik* ilân edilince askere alınmış ve bundan dolayı öğrenimi yarım kalmıştı, öyle ya insanları çayır gibi doğrayan makineli tüfeklere insan yemi lazımdı.

Babam bu ilâhiyi herhalde medresede okuduğu sıralarda öğrenmişti. Hatta medrese kitapları arasından, bu Kasideyi şerheden Harputî’nin ünlü (Arapça) (عصيدة الشهده شرح قصيدة البردة للخرپوتى ) / Asîdetü’ş-şehde şerh kasîdet’l-bürde el-Harpûtî kitabı çıktı. Belki de bu Kaside, medresede Arapça öğrenimi için kullanılıyordu ?

            Kardeşlerimden öğrendiğime göre babamla bu Kasideyi Bayram namazına gidip gelirken  söylerlermiş. Ben Kilis’te başka bir yer veya zamanda bu Kasidenin söylendiğini duymadım.

            İlâhiyât-ı Ken’an kitabı yayınlandığında orada bir Kaside-i Bürde ilâhisinin notası olduğunu gördüm, bkz. Kaynakça. Kenan Rifâi’nin Rast makamında bestelediği Kaside-i Bürde ilâhisi form bakımından benzerliğine rağmen babamın inici bir Hicaz dizisiyle söylediği ilâhi değildi. Fakat, bu suretle hiç olmazsa Kasidenin Arapça metnini ve şairinin de adını öğrenmiş oldum: “İmam Bûsîrî Hazretlerinindir (1211-1296)”.   

İTÜ’de iken, dostum Recep Uslu ile bir görüşmemiz sırasında onun Musiki Mecmua’sında yayınlandığı Kaside-i Bürde makalesini konuştuk, bkz. Kaynakça. O zaman kendisine benim de Kilis’te babamdan bir Kaside-i Bürde ilahisi öğrendiğimi söylemiştim. Recep Bey bunu daha sonra Academi.edu’da yayınladığı bir yazısında şöyle anmış:

“Nitekim müzik yazarı aslen Kilisli olan İlhami Gökçen de (21.06.2005) İTÜ, TMDK’ya beni ziyarete geldiğinde, babasının bu ilahiyi belirli bir makamla sık sık okuduğunu anlatmıştı”, bkz. Uslu (2014: 4).

Uslu’nun bu makalede yayınladığı beş adet Kaside-i Bürde ilâhi notaları arasında yine babamın söylediği şekilde bir ilâhi olmadığı gibi ilginç olarak Hicaz dizili bir ilâhi de yoktu.

Benim gibi Kanada’da yaşayan Adnan kardeşim bir gün bir Arap televizyonunda bu Kasidinin babamın söylediği tarzda söylendiğini duymuş. Buna göre belki de babam bu Kasideyi Arap ülkelerinde söylendiği gibi söylemekteydi, özellikle Kilis’in Suriye’ye yakınlığı göz önüne alınırsa. Kardeşimin benden bilgi talep etmesi üzerine, bu konu bizlerin gündemine geldi. Bu arada Türkiye’de yaşayan İhsan kardeşim de bize Armutçuoğlu’nun Kasîde-i Bürde, Manzum Tercüme kitabının bir kopyasını ve Arapça metnini gönderdi, bkz. Kaynakça. Gerek bu kitapta bulunan bilgiler ve gerekse DİA’de “Kaside-i Bürde” ve “Bûsûrî” hakkındaki çıkan yazılarla (bkz. Kaynakça) yeterince bilgi edinmiş olduk.

Bu arada, Kaside-i Bürde çevirilerinin günümüzde de devam ettiği görülmekte: Nispeten yeni bir dönemde, Kenan Rifai’nin, “Kasîde-i Bürde’nin nazmen bir tercümesi”ni yaptığını hayretle öğreniyoruz (Tahralı, 2002:  255). Ayrıca, literatürde bilinen Abidin Paşa’nın Kaside-i Bürde Tercümesi ve Şerhi de sadeliştirilerek yeniden yayınlanmış bulunuyor.

Çevrimiçinde aradımsa da, Kaside’nin babamın söylediği şekilde söylendiğini duymadım.

İslamî literatürde bu Kaside ile ilgili bir mucize hikâyesi vardır ve kısaca şöyledir: Şair Bûsûrî felç olur. Rüyasında Peygamberi görür ve onun isteği üzerine kendisine bu Kasideyi okur. Peygamber memnunlukla dinler ve bitince kendi hırkasını (bürde) çıkarıp şairin üstüne örter, eliyle de felçli yanını sıvazlar. Bûsîrî uykusundan uyandığında felcinin mucizevi bir şekilde iyileşmiş olduğunu görür. Bundan dolayı Kaside-i Bürde (kasîdet’l-bürde) denilir ve iyileşmek için de tavsiye edilir.  

Kaya (24: 568): “Merrâkûsî’nin (şerhinde) kasidenin hangi beyitlerinin ne gibi dertlere şifa olacağı, ayrıca geçim sıkıntısından kurtulmaya, isteklerin yerine gelmesine ve başka hayırlara yol açacağı anlatılmaktadır.” 

Armutçuoğlu (s. 14): “Kaside-i Bürde’nin bihassa felçli hastalara şifâ olarak okunduğu meşhûrdur. Usûlü dâiresinde sâlih kişilerce okunduğu takdirde hastaların şifâyâb oldukları tecrübelerle görülmüştür.”

Hatta şimdi çevrimiçinde imamların bu Kasideyi iyileşmek için salık verdikleri görülmekte.

Sanımızca Kaside-i Bürde’nin okunması ile ilgili iyileşmeye, İngilizcede faith-healing** (inanca bağlı iyileşme) denilmekte çünkü burada asıl olan inançtır ve hatta mucize inancıdır.

Zaten Armutçuoğlu, da kitabında bu mucizenin yer alması gerekli olan birçok şartları sıralamış: Abdestli bulunmak, Kıbleye müteveccih edeple oturarak okumak, Elfaz ve i’râbına dikkat ederek okumak, vb. Özellikle her beyt’in arasında, ‘Mevlâya salli ve sellim ...’ salât ve selâmını tekrarlayarak okumak.

Cübbeli (Sakallı) olarak bilinen Ahmed Hoca bu Kasideyi internette bir beste ile değil, sesli bir kıraaatla monoton bir şekilde okumakta, hem de her iki tarafına sallanarak.

Öyleyse iyileşme amacı ile bu Kasidenin besteli veya bestesiz söylenmesi arasında hiçbir fark yoktur çünkü burada asıl olan kasidenin metninin okunmasıdır, bestesi değil.

Kaside-i Büride’nin baba yadigârı bestesinin notasını bulamadığımdan dolayı artık kendim notaya alarak onu unutulmaktan kurtarmayı bir vazife bildim.   

________________________________________________________________________                                                        

* Doğrusu ‘seferberlik’tir. Çok Osmanlıca bir kelimedir bu ‘seferberlik’ şöyle ki: sefer Arapça, ber Farsça ek, lik Türkçe ek. Böyle âlimane yapılmış bir kelimeyi bizim halk Türkçeleştirerek, ‘Seferbirlik’ demiş, iyi de etmiş.

** A. D. Alderson and Fahir İz (s. 187): “faith-cure/-healing, telkinle tedavi., faith-healer, imanla şifacı.”

     Longman-Metro (s. 509): “faith-healing, i. okuyup üfleme, üfürükçülük; okuyarak iyi etme; dua ile şifa verme; hastalıkları, dua ve dinsel inanç yolu ile tedavi etme yöntemi.”

     Atalay (1: 1240): “faith-healer, is. üfürükçü : dua ile dinî itikada dayanarak hastayı iyileştirdiğini iddia eden kimse.”

Kaynakça:

A. D. Alderson and Fahir İz, The Oxford English-Turkish Dictionary. Oxford Univeristy Press, 1978.

Hamit Atalay, İngilizce-Türkçe Sözlük, 2 cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999.

İlhan Armutçuoğlu, Kasîde-i Bürde, Manzum Tercüme, Konya: Erkam Kitabevi, 1983.

Longman - Metro, Büyük İngilizce - Türkçe Sözlük. İstanbul, 1993.

Mahmut Kaya, “Bûsûrî, Muhammed b. Said”, İçinde: DİA, 6: 468-470, 1992.

Mahmut Kaya, “Kasîdetü’l-Bürde” (قصدة البردة)”, İçinde: DİA, 24: 568-569, 2001.

Said el-Busuri, Kaside-i Bürde Tercümesi ve Şerhi (Mütercim ve Şarihi : Abidin Paşa; Sadeleştiren : Ömer Faruk Harman),     İstanbul, 1977.

Mustafa Tahralı, “Kenan Rifâi”, İçinde: DİA, 25: 254-255, 2002.   

Ömer b. Ahmed Harpûtî, Asîdetü’ş-şehde, Arif Efendi Matbaası, Sultan Bayezid’de (Tarih ?).

Recep Uslu, “Türk Dini Musikimizde Kasîde-i Bürde’nin XIII. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Yolculuğu”, Musiki Mecmuası, sayı:               473, s. 53, 2005.

Recep Uslu, “Kaside-i Bürde’nin Besteleri”, Academi.edu (05, 2014).

Yusuf Ömürlü ; Dinçer Dalkılıç, İlâhiyât-ı Ken’an, İstanbul, 1988.

İlhami Gökçen

ilhamigo@hotmail.com