İlk müzik otomatı ve El Cezire...

Buluşlarını, himayesinde 25 yıl başmühendis olarak çalıştığı, 1174 yılında Diyarbakır civarında hüküm süren Artuklu Beyi Nasıruddin Mahmud’a sunduğu El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel  (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar)  adlı eserinde ölüm yılı olan 1206 yılında ebedileştirdi. Kitapta 50'den fazla cihazın kullanım esasları, yararlanma olanakları çizimlerle gösterilir.

Eserinin yazılış öyküsünü şöyle anlatır:

"Bir gün onun huzurundaydım ve yapmamı emrettiği aleti getirmiştim... Ne düşündüğümü sezdi ve gizlediğimi açığa vurdu ve bana şöyle dedi: ‘Eşsiz araçlar yapmış, onları gücünle işler duruma getirmişsin. Seni yoran ve kusursuz biçimde inşa ettiğin bu şeyler kaybolup gitmesin. Benim için icat ettiğin bu araçları bir araya toplayan ve her birinden ve resimlerinden seçmeleri kapsayan bir kitap yazmanı istiyorum."

Kitabın özgün kopyası günümüze kadar ulaşamamıştır. Bilinen 15 kopyasından 10'u Avrupa'nın farklı müzelerinde, 5 tanesi Topkapı ve Süleymaniye kütüphanelerinde bulunmaktadır.

Kitab-ül Hiyel adıyla bilinen eser altı bölümden oluşur. Müzik otomatları dördüncü bölümdedir.

Cezerî bu kitabında elli aletin yapımını şekilleriyle birlikte açıklar. 

Birinci bölümde binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında on şekil;

ikinci bölümde içki meclisleri için uygun çeşitli kap kacakların yapılışı hakkında on şekil,

üçüncü bölümde hacamat(kan alma) ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılması hakkında on şekil;

dördüncü bölümde havuzlar ve fıskiyeler ile sürekli çalan kaval gibi müzik otomatları hakkında on şekil;

beşinci bölümde çok derin olmayan bir kuyudan veya akan bir nehirden suyu yukarı çıkaran aletler hakkında 5 şekil;

Altıncı bölümde şifreli kilitler gibi birbirine benzemeyen muhtelif şekillerin yapılışı hakkında 5 şekil yer alır.

Cezerî’nin eseri, çok sayıda ilginç aleti, örneğin şadırvan ve müzik otomatları tarif eder. Bu aletlerde su bir tanktan diğerine bir saatte akar. Bu işlem hidrolik anahtarların görülmedik kullanımı yoluyla olur.

Müzik otomatı, meclislerde misafirleri eğlendirmek için yapılmış su üzerinde bir kayıkta yüzen otomatik müzisyenlerden oluşur. Değişik davul modelleri ve değişik ritimlerde ayarlanabilen bir davul makinesi biçimindedir. 

Diğer ilginç bir alette fil saatidir. Bu saat Cezerî’nin en ünlü aracıdır. Bir filin sırtına konmuş karmaşık bir düzenekle her yarım saatte bir düzenli hareketler yaparak zamanı bildiren bir alettir. Bu saatin bir modeli Dubai’de ve Frankfurt’taki İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü'nde yeniden yapılmıştır. 

El Cezeri'nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii'nin ünlü Güneş Saati’dir.

__________________________________

http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=97554

https://play.google.com/store/books/details?id=dLdxDAAAQBAJ

http://baysungur.blogcu.com/ilginc-aletlerin-mucidi-cezer/4153499