Recep Uslu

Efendi, hurufilik deyince Abdülbaki Gölpınarlı akla gelebilir. Fakat, günümüz araştırmacılarından Fatih Eruslu, konuyla ilgili doktora yapmış ve konunun kaynaklarını yayınlayan uzman bir kişidir.

Meragi ile hurufilerin çağdaş olduğunu biliyoruz. Hurufilerin ortaya çıkışında Fazlullah Hurufi, Üveys Celayiri döneminde yeniydi. Yaşadığı tecrübeyi yorumlamasıyla etkilemişti. Etrafına yeni bir görüş sunuyordu.

1456 yılında Şehriyarname’yi yazmış olan Penahi’nin verdiği bilgileri değerlendiren Usluer şöyle özetlemiş: <(İnsanın) Vücut şehri de, dörder unsurdan oluşan (mesnevide dört direk şeklinde) kara ve ak hatlardan, otuz iki menzili olan yoldan, yetmiş üç makamdan oluşur. Bu şehrin yetmiş iki leşkeri, surunun üç  yüz  altmış burcu,  her  burcun  da  yirmi  sekiz  bekçisi  vardır. Yirmi sekiz bekçinin seslerini işiten gaflet uykusundan uyanır. Yirmi sekiz bekçi, yirmi sekiz harftir> (Fatih Usluer, Hurufi Şiirleri, 2019, s. 25). İşte bu tespitte dikkat çekici olan cümle <Yirmi sekiz bekçinin seslerini işiten gaflet uykusundan uyanır. Yirmi sekiz bekçi, yirmi sekiz harftir>. Demekki Fazlullah Hurufi’nin (1340-1394) söylemlerinden biri de buydu. 1358 yılında Mevlana’nın beytini duyduğu andan itibaren yaşadığı ruhsal tecrübeyi dinlemek üzere Sultan Uveys ve Celayirin ileri gelenleriyle birkaç kez bir araya geldiler. 20-25 yaşlarında Meragi, muhtemelen Fazlullah’ı 1375 yıllarında hac dönüşü Tebriz’de, Sultan Uveys’in huzurunda gördü. Seyyid Nesimi de bu mecliste bulunanlardan biriydi. 1375-1390 yıllarında Tebriz kaynaklı görünen bu yeni trend, yeni moda söylem Meragi’nin de ilgisini çekmişti. 12 makam 6 avazeden sonra, 28 harfi (toplam 46) dinleyenler gafletten uyanıyorsa, bunlar 28 şube neden olmasın? Meragi, şiilere uygun görüşleri olan Huruflerin bu fikrine neden meyl etmesin?

Ve zaman geçti. 1393’te Semerkant’ta Timur’un verdiği bağ ve bostana yerleşmiş olan Meragi neler gördü, neler duydu, neler yaşadı? Fazlullah Hurufi’nin 1394’te idam edildiğini, bu idam öncesi hurufilerle Timurlular arasında gerginliği; sonrasında gelişen olaylarla Hurufilerle Timurlular arasında bir düşmanlığın oluştuğunu anlıyordu. Sonra Anadolu tecrübesi ile fikirlerinde değişiklik olan, Hurufilikten ayrıldığını ima eden Nesimi, artık 24 şubeden söz ediyordu. Meragi’nin de tam o sırada Timur-Miranşah arasında kalıp bir ölüm tehlikesi yaşadığını, Seyyid Şerif Cürcani’nin eman hattıyla Timur’un affettiğini biliyoruz. Bir kaç yıl kaçak hayat yaşadıktan sonra Semerkant’a dönmüş olan Meragi artık kendisine gösterilen bir müzik kitabının verdiği ilhamla kitap yazmaya karar verir. İlk yazacağı kitapta şubeleri 28 olarak göstermesi halinde onun siyasiler veya düşmanları tarafından hurufilikle suçlanması riskini göze alamazdı. Nesimi’nin önerisi ona bir kurtuluş gibi geldi. Şubelerin sayısını 24 olarak anlatmaya karar verdi. Aslında Meragi eserinde 25 şubeden bahsetmektedir, ama bir şubeyi kendi döneminin icracı müzisyenlerinin ısrarlarına rağmen doğru olmadığını söyleyerek 24 şubede kalması da ilginçtir. 1400 yılından itibaren yazdığı bütün kitaplarında hiç değiştirmeden 24 şubeyi anlatır. 35 sene içinde 6 kitap yazmıştır, 35 sene 24 olan şube sayısını hiç değiştirmemiştir. Anadoluda farklı fikirlerle mücadele eden oğlu ve torunu da 24 şube fikrinden hiç vazgeçmediler. Anadolu’da yükselen trend Yeni Sistemciler müzik teorisyenleri şubeleri 4 ile sınırlandırılıp, üzerine bazen 24 bazen 48 terkipten bahsediyorlardı. Yazılanlara bakarsak çok daha fazla terkiple karşılaşıyoruz. Daha önce de Nesimi-Meragi arasında 24 şube fikir benzerliğine değindiğim bu konunun şu noktası biraz muğlaktır.

Nesimi üzerine 30 yıldır araştırma yapan Azeri bilge Shihiyeva, Nesimi’nin Türkçe şiirlerini tarihlendirmenin mümkün olmadığını söyledi. O zaman 1417’de Halep’te öldürülen Nesimi, şiirlerinde görülen 24 şube fikrini, Meragi’den mi aldı; yoksa Meragi, 1400 yılı öncesi Nesimi’den mi duydu? Yoksa kendi mantığını ve bilgisini kullanıp, 24 mü kabul etti?

Sizce bunun bir sebebi olmalı değil mi? Meragi Türk müziği tarihi için önemli, Hurufilik de tarihimiz için. Haydi 24 veya toplamda 46 olan sayı sembolizm ile Meragi’nin fikirleri arasındaki ilişkiyi araştırmaya.

Haftaya "tarihimiz için hurufilik mi, müzik tarihi mi daha önemli görülüyor?" sorusunu irdeleyeceğiz.