Recep Uslu

Mağara metaforu nedir? Müzikoloji ile ne ilgisi var?

Gerçeğe ulaşmak için kullanılan bir metafordur, mağara metaforu. Mağara bütün metaforlarda sığınılan yerdir. Ancak sığınanların halleri farklıdır. Hepsi de müzikologları yakından ilgilendirmektedir, bence.

Felsefecilerin arasında bilinen Platon’un mağara metaforu, gerçek nedir diye sorgular. Mağarada yaşayan insanlar o kadar alışmışlardır ki yaktıkları ateşin etrafında mağaranın duvarındaki gölgeleri izleyerek zaman geçirirler. Mağaranın girişindeki ışıktan gözleri kamaştığı ve korktukları için o tarafa gitmezler. Derken biri ışığa yönelir ve girişten dışarı çıkar. Geri geldiğinde mağaranın dışında gördüğü gerçeklerden söz eder ama ona kimse inanmak istemez.

Mistiklerin kendilerini bulmak, gerçeği bulmak, Rablarını bulmak için kullandıkları inziva, riyazet metaforudur, mağara. Hz. İsa’nın, Hz. Musa’nın 40 gün çekildikleri kurtuluş metaforunda mağara vardır.

Tasavvuf metaforu Yunus Emre’nin mağara metaforudur. Yunus Emre’nin mağarada rastladığı iki dervişle yemek isteme olayı sırasında ortaya çıkar. Sıra kendine gelince ne yapacağını şaşırır. Sonra bir çare aklına gelir / ilham edilir. Bu öykü, önce bir mürşidin eğitiminden geçtikten sonra Allah’a ulaşma metaforudur, sonuç ne ararsan kendinde ara. Anlamca Kur’an’ın kurtuluş için sığınma metaforunun benzeridir. Kur’an’da mağara iki örnekleme ile sığınma yeridir. Her ikisi de bir sığınma metaforu olsa da mazrufları farklıdır. Birincisinde Allah’a yönelme, ikincisinde Allah’tan kaçma vardır. İçinde inanan ya da fitne çıkaranların çeşitli halleri için ayrıntılı bilgiler verilmiştir.

Bir de mağaradaki At metaforu vardır. Gerçeğin peşinde olup gerçeğe hiç bir zaman ulaşamayanların durumunu anlatır. Bu metafor Attar’ın 30 kuş metaforundakiler gibi yolda kalanların haline benzer. Bunu bir başka zamana bırakıp müzisyenlerin mağara metaforuna bakalım.

Müzisyenlerin mağara-müzik metaforunda Platon’un gerçek nedir mağara metaforuna gizli bir atıf vardır ama daha çok müzik odaklıdır. Bu hikayede Platon’un kendisine rüyada görünen birinin sözü üzerine gittiği sahil kenarında gördüğü demircilerden aldığı ilhamla müziği icat etmesi, akabinde konuda derinleşmek için riyazet metoduyla çekildiği mağarada 12 makam, 7 avaze, 24 makamı icat edişini anlatır. Müzik üzerinden Doğu ile Batı bilgisini birleştiren bir metafor öyküsüdür.

Mağara deyip geçmeyin insanın nefsi/özü sığındığı bir mağaradır. Hepimiz bir mağarada kendi gerçeklerimizle yaşıyoruz. Atalarımız <aklı pazara çıkarmışlar her kes kendi aklını beğenmiş> demişler. Bu durumdan kurtulmak gerektiğini ima etmişler. Hepimiz gerçeğe ulaşmak için gerçek sandıklarımızı terk etmek zorundayız. Ya da İlber Ortaylı’nın Bir Ömür Nasıl Yaşanır (2019) kitabından ilham alabiliriz.

Bir dahaki yazıda Meragi’nin mavi boncuğunu işleyeceğim.