İlhami Gökçen

Çevrimiçinde (internette) birçok Türk Halk Musikisi video kayıtları bulunmakta. Böylece, hatta bir türkünün çeşitli kayıtlarını bulmak da mümkün olmakta ve bunlar herkes tarafından görülüp, dinlenilmektedir. Ayrıca, bunlar kalıcı kayıtlar olduğundan tekrar tekrar dinlenilebilmekteler.

Bunlardan hiç olmazsa seçilmiş olan bazılarının eleştirel bir incelenişinin ilginç ve yararlı olacağı düşüncesiyle bu yazıyı hazırladım.    

Bu videolardan bazıları yalnız sözlü ve bazıları da hem sözlü hem görsel olmakta. Daha fazla bilgi elde edilebileceği düşüncesiyle, biz hem sözlü ve hem de görsel olanlarını seçtik.

Konma Bülbül Konma Nergis Daline (**)

THM Repertuar No. 464; Yöre: Ağrı/Eleşkirt; Kaynak kişi: Yöre ekibi; Derleyen: Muzaffer Sarısözen

Erol Parlak - (TRT (M), Usta İzler)

         Erol Parlak, tek başına bağlama çalarken söylemekte. Bu acıklı ezgiyi ona yakışacak bir şekilde, duyarak söylemiş. Gözyaşı getirici ve getirmekte de (iyi musikinin tesiri işte böyledir). Aranağmeler bir mey ve kabak kemane (?) ile çalınmış. Bacaklar arasına alınarak çalınan bir daire,  tatsız ve rahatsız edici ‘tik tik’ sesleri çıkarmakta. Bir diğeri de, ‘düm düm’ sesleri çıkaran bilmediğim bir yeni vurmalı (?). Video’nun geri planı karanlık olduğundan çalgılar iyi görülmüyor. Arada bir de, uyumsuz tampere sesler işitiliyor?

         Türkü, Sarısözen’ın süslemeleri ile notaya almış olduğu şekle uyularak söylenmekte. Yalnız, her nedense türkünün ikinci kısmının güftesi, yazılana göre değişik söylenmiş: “Eleşkirt’in yolu tozdur dumandır /Gözlerimden akan (aman aman aman) kandır veremdir (ben yandım...) /Gitti yarim geleceği gümandır.” Bunun kaynağı nedir?

         Birinci kıtada daline yazılan sözcük dalına olarak söylenmiş. Türkü tam bir sekizli içinde (gerdaniye-dügâh) inici, çıkıcı olarak seyrediyor.

         Düşünceler: Tavsiye edilir bir kayıt olmuş. Tannan ses çıkarması için daire ele alınarak çalınmalıydı. Sonra iki vurmalıya ne gerek vardı ki. Tampere sesler, (anlaşılan başkalarının değil) benim kulaklarımı bozdu! Ne gerek vardı ki? Bu türkünün özellikle ikinci kıtasının güftesi oldukça anlamsız. Herhalde bundan dolayı başka bir versiyonu söylenmiş olmalı.  

Not. Erol Bey’le bir konferansta tanışmıştık. Bana hediye ettiği Şelpe kitabı için kendisine burada teşekkür ederim, gerçi bir bağlama çalgıcısı olamadımsa da.

Reyhan Ediş (TV-Tükmeneli)

         Bayan Reyhan Eriş, dört erkek ile çevrili olarak söylemekte. Arada bir söyleyişe hafifçe katılan kişinin Mehmet Özbek olduğu seçiliyor.

         Açılışı, salonun sol tarafında bulunan kaval, mey ve bağlamalar topluluğu yapmış. Salonun sağ tarafında kanun, keman, viyolonsel ve  vurmalılar’dan (bateriyi de içermekte) oluşan bir çalgılar topluluğu çalmakta. Vurmalılar dışında bu çalgılar topluluğunun sesi pek duyulmadığından bunlar bir nevi süs olarak kalmaktalar. Vurmalılar tannan değil, zevksiz ‘tik tik’ sesleri çıkarmakta.

         Reyhan hanımın sesi de kendisi de güzel. Duyarak, ezginin acıklı havasına uyarak ve Sarısözen’in notayazımına göre söylemekte. Güfte bazen yazılana göre değişik söylenmiş: duyuldi yerine duyuldu ; yâremi yerine yaramı; yâreliyim yerine yaralıyım.

         Düşünceler: Çalgılar için tartışılabilir bir çok çalgılılık (orkestra?) fikri var! Bu kayıtta çok şükür fazla işitilmiyor. Ayrıca, bu acıklı türküye bu kadar çok ritim yakışmıyor gibi.

Nida Ateş (TRT – Türk)

         Sipsi ustası Ferhat Erdem’in dehşet bir dilsiz kaval çalışı ile türküye girilmiş. Aranağmelerde de çalmakta. Zaten bu çalışa vurulduğum için bu türküyü seçtim.    

         Arkasından, çok kalabalık bir çalgılar topluluğu gürültülü, çıngıltılı bir şekilde çalmakta. Neler yok ki: zilleriyle bir bateri, iki daire, hışırtı çıkaran bir çalgı, kabak kemane, gitar, syntısayser, üç bağlama!

         Nida Ateş’in elinde söylerken arada sırada çaldığı bir bağlama bulunmakta. Boğukça, vasat sesi çalgıların gürültüsü ile örtülmüş. Duyarak söylemeğe çalışıyorsa da arada bir gecikmeler, gereksiz ekstra süslemelerle ezginin dışına çıkmakta. Ayrıca, orta Anadolu şivesi ile, ‘k’ ları, ‘g’ gibi söylemiş: ‘konma’ yerine ‘gonma’ gibi. Güfteyi bazen yazıldığı gibi söylememiş: yâremi yerine yaramı; vuruldi yerine vuruldu; duyuldi yerine duyuldu.

         Düşünceler: Ferhat Erdem’in çalışının dışında özellikleri çok tartışılabilir bir kayıt. Gürültülü çalgılar topluluğu aşırı ve zevksiz bir zenginlik olmuş. Hangi prensibe göre bir araya getirildikleri de şüpheli.

_______________________________

(*) İlhami Gökçen (Toronto, Kanada)

(**) Türkünün notası için BKZ:

 http://turkulerimiz.biz/turku_sozleri-7414-KONMA-BuLBuL-KONMA-NERGiZ-DALiNE-sozleri.html#.XWBim-MzbIU