Recep Uslu

Müzik sosyolojisi, müzikolojinin disiplinlerarası araştırma alanıdır. Müzik sosyolojisine etnomüzikoloji de diyorlar. Sosyologlar buna ne derler bilemem. Ama YÖK'ün yeniden yapılanma çalışmasında bölüm ve program adları arasında bu terimi kabul ettiği görülüyor. 

Peki ama Meragi ile ne ilgisi var? Kısaca anlatayım.

Devleti oluşturan toplumlardır. Sosyologlar bilirler, toplumları bir birlik etrafında kaynaştırmanın yolu onları ortak değerlerde buluşturmak, bazen de değer atfetmektir.

Meragi'nin yaşadığı 1353-1435 yılları arası, 15 yaşından beri farkında olduğu çalkantılı bir zaman dilimidir. Kendisi Celayirli, Osmanlı, Karaman gibi Anadolu Beylikleri, Timurlu, Memluklu, Muzafferi, Akkoyunlu, Karakoyunlu devletlerinin birbirleriyle savaştıkları karmaşık bir zaman diliminde yaşamıştır. Bu devletleri, beylikleri oluşturan toplumların büyük çoğunluğu İslam, sonra Hristiyan ve Yahudilerden oluşuyordu. Toplumların belli başlıları ise Türkler, Araplar, Yahudiler/İsrailoğulları, Rumlar, Kürtler etkin rol oynuyorlardı. Eski Yunan hem bilimin hem de Hristiyan tarihinin, Anadolu-Rumları tarihinin önemli bir parçası idi. Genel manzarayı gördükten sonra Meragi'nin eserlerinde müzikle ilgili dikkat çektiği toplumların değerlerine bakalım. Onun anlatımıyla:

Bütün insanların ilk insanı Adem'in yaratılması ve nabzının atışıyla ritim, güzel sesiyle okuduğu ayetlerle uyumlu nağmeler  oluştu.

Ve oğulları udu icat ettiler. Özellikle Lamek. İki kızından birinin adı yani ses, diğerinin adı yani kalın ses anlamına gelir (ince ses ve kalın ses olmadan müzik olmaz). Tabl yani davul-def benzeri vurmalıları Bam ortaya çıkardı. Lamek ise udu icat etti.

İsrailoğulları mezamir gibi, ney gibi üflemelileri icat ettiler.

Lut kavmi tanburu icat etti.

Kürtler nay-i sefid (Beyaz kamıştan kaval) icat ettiler.

Büyük İskender/ Zülkarneyn müzikte usta imiş.

Aristo, Platon, Pisagor unutulmaz müzik ustalarıydılar.

Hatta kadim (Yunanlılardan yada peygamberlerden kalma) bir udu, bulunduğu Kudüs'e saldıran Yeni Babil devleti kurucusunun oğlu Nebukadnezzar II (Osmanlı Türkçesinde Buhtunnasr), dolayısıyla buradaki Yahuda devletini yok etti (Bu da Tevrat’tan bir katkı; Aslında onun amacı Mısır Firavun'unun, ticaretin canlı olduğu Filistin-Şam-Fırat bölgesine yayılmasını önlemekti).

Sonra müslümanlar geldiler ve onlar da Farabi, İbn Sina, Urmevi gibi önemli üstadlar yetiştirdiler. Emeviler ve Abbasiler müziğin önemli koruyucularıydı.

İşte size Meragi'nin ni anlatırken yazdığı müzik değerlerini bazen toplumlara atfederek, bazen de onların değerleri üzerinden toplumları kaynaştırmayı amaçlayan bilgi derlemesi, basit ama temel bir müzik sosyoloji stratejisi örneği gibi değil mi? Bu aynı zamanda Meragi’nin ustalara saygısı. Üstelik o, bu fikirlerini 35 yıl içinde her kitabında yazdı. Eserleri ve oğulları kanalıyla bu fikirler, Osmanlı müzik kültüründe de uzun süre, XIX.yüzyıla kadar etkili oldu.

Birliğe, birbirimize, birbirimizin ortak değerlerine her zaman ihtiyacımız var.

Şimdi bir pandemi altındayız, ortak hareket etme zamanı.

Saygıyla.

Evdekal.