Müzik Yayınlarında Bir Etik Sorun... Seyit Yöre

Türkiye’deki Müzik Yayınlarında Bir Etik Sorun*... Doç. Dr. Seyit Yöre**

Son yıllarda Türkiye’deki bazı akademik ünvanlı kişilerin etik dışı yayınlar ve işler yaptığına dair haberler öne çıkmaktadır (Bkz. Kaplan 2014 ve 2015). Türkiye’de özellikle akademik ünvan ve puan alabilmek için, akademik alan ayırmadan, beklenilen yayın yapma zorunluluğundan dolayı, müzik ve sahne sanatları alanında daha önce makale, bildiri ve kitap yazarlığı deneyimi olan veya (alanı uymadığı için) olmayan kişilerce niteliği tartışılır çalışmalar/yayınlar yapılmaktadır. Sadece akademik ünvan ve puan için yayın yapmak içinde birçok sorunu getirmektedir ki bunlardan biri de yayınlardaki etik sorunlardır. Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma Ve Yayın Etiği Yönergesi’nde etik dışı eylemler “intihal, sahtecilik, çarpıtma, tekrar yayım, dilimleme, haksız yazarlık, diğer etik ihlali türleri” olarak yer almıştır (Bkz. URL 1).

Hazırlanan ‘metin’ içinde doğrudan alıntı yapma, yorumlama, kaynak gösterme ve kaynakça yazma sorunları dışında, Türkiye’de müzik ve sahne sanatları alanında yayınlanan kitap, metod ve nota albümü gibi çalışmalarda gitgide artan bir şekilde ve doğrudan ilgili yayının kapak sayfasında ‘haksız yazarlık’ türünde değerlendirilebilecek bir etik sorun açıkça görünmektedir ki bu yayınlar özellikle ‘müzik yayıncılığı’ yapan yayınevlerindedir.

 Uluslararası alanda yapılan yayınlarda bir veya daha fazla yazarın özgün olarak hazırlamadığı yani sonradan hazırlanan tüm yayınlar ‘editör’ çalışmalarıdır. Gerek eskiden gerekse yeni yazılmış bir veya daha fazla yazarın makalesi bir kitap olarak yayınladığında bunu hazırlayanlar ‘editör’ olarak adlandırılır (Bkz. URL 2 ve 3). Ancak, Türkiye’de bir yazarın (M. R. Gazimihal, H. B. Yönetken vd. gibi) eski makalelerinin/yayınlarının ‘derlenip’ bir kitap olarak yayınlanmasında asıl yazarın adı değil, bir sayfa önsöz ile makaleleri bilgisayar ortamında yeniden yazmak dışında hiç bir katkısı olmayan, yani kısaca ‘yayına hazırlayan’, kişilerin adı doğrudan kitap kapağında ‘yazar’ olarak görülmektedir. Bir kişinin başkasının çalışmaları üzerinden yeniden yazar olarak görünebilmesi için o çalışmayı/makaleleri bir amaç doğrultusunda yeni kaynaklarla tek tek analiz edip yorumlaması yani gerçekten katkıda bulunması gerekir ki ikincil kişi bunu yapsa bile adı ilgili yayına mutlaka asıl yazar ile birlikte yazılmalıdır.

 Bir başka örnek de bir besteci ile ilgili onu tanıyanların ‘görüşlerine dayalı’ olarak hazırlanıp kitap olarak yayınlanan çalışmalarda da dış kapak veya iç kapakta doğrudan adı yazılan kişilere rastlanmaktadır ki bu kişi aslında görüşmeleri yapıp ‘yayına hazırlayan’/editör’dür, ancak sadece kişinin adı olduğu için ‘yazar’ olarak da anlaşılmaktadır.

 Bu durum bir başka etik olmayan durumu ortaya çıkarmaktadır: Görüşmeye dayalı ilgili yayını bir başka çalışmada kaynak olarak kullanan bir kişi ilgili yayında nasıl kaynak gösterecektir? Kimi dış veya iç kapakta adı yazan ancak niteliği belirsiz kişiyi ‘yazar’ olarak göstermektedir ki bu yanlış olan bir durumdur. Kimisi de kitap içinde görüş bildiren, yani kitabın bölümünü oluşturan, kişiyi yazar ve kitap kapağında adı yazan kişiyi ise editör olarak göstermektedir ki bu doğrudur.

 Yazarlıkla ilgili etik ve yasal olmayan bu durum, çeşitli kaynaklardan (basılı veya elektronik) nota derleyip çalgı metodu (?), koro ve bireysel şarkı ve çeşitli çalgılar için nota albümü yapanlar için de geçerlidir. Yani onların da sadece notaları ‘derleyip’ bir kitap boyutunda bir araya getirerek başka hiçbir (teknik, metodik) katkı yapmadan kendilerini ‘yazar’ olarak göstermeleridir ki aslında bunlar da ‘yayına hazırlayan/editör’dür.

Konuyla ilgili kişiler eğer bir çalgı için metod/etüd/egzersiz çalışması ortaya koyacaksa, ulusal ve uluslararası alanda var olanlardan daha ileri düzeyde kendi özgün alıştırma/etüt/egzersizlerini içeren bir kitap oluşturmalıdır. Daha önce yayınlanmış alıştırma/etüt/egzersizleri ve var olan birçok eserin notasını (metodik amaç dışında) olduğu gibi koymak ‘özgün’ bir çalışma olmamaktadır ki bu da yine bir yazarlık değil editörlük çalışmasıdır. Özellikle nota derlemesine dayalı bu çalışmalar eğer bir yazar olmayı sağlıyorsa böyle her hafta bir yayın yapılabilir ki bu çalışmaları hazırlayanlar ve yayınevlerinin kaçırdığı iki durum var: Birincisi akademik etik ki sanırım nasıl olsa kimse sorgulamıyor ve benzer örnekleri herkes yapıyor diye akademik ünvan alınıp akademik etik hiçe sayılıyor. İkincisi ise maddi ve manevi te’lif haklarıdır ki bir bestecinin/müzik eserinin maddi te’lif hakkı 70 (bazı ülkelerde 50 yıl) geçince bitse de manevi hakkı sonsuza kadar devam etmektedir (Bkz. URL 4, 5, 6, 7) ve ilgili müzikçilerin yaşayan yakınları her zaman manevi hak talebinde bulunabilirler. Dolayısıyla, ilgili yayınları ‘hazırlayanlar’ bu etik ve yasal durumları düşünemeseler bile ilgili yayınevlerinin buna dikkat etmesi, ‘yazarlık’ ile ‘yayına hazırlama’yı ayırması gerekmektedir ki varolan yayınların yeni baskısında bu durumun düzeltilmesi elzemdir. Görüldüğü gibi etik olmayan tanımsız ve haksız ‘yazarlık’ ile ‘yayına hazırlayan/editör’ arasında, önemli farklar ve özellikle bu tür yayınlar yapan akademisyenler için akademik puanın ötesinde konular vardır ki bu tür yayınlar ilgili akademik sınav jürileri tarafından da gözden kaçırılmamalıdır. 

_________________________________

* Musiki Dergisi’nde yayınlanmak üzere hazırlanmıştır (07.04.2015).  

** Selçuk Üniversitesi Dilek Sabancı Devlet Konservatuvarı Öğretim Üyesi.

 Kaynaklar

Kaplan, P. (26 Mayıs 2014). Hormonlu akademisyen istiyor muyuz? Habertürk, URL: http://www.haberturk.com/yazarlar/pervin-kaplan/951537-hormonlu-akademisyen-istiyor-muyuz.

Kaplan, P. (28 Temmuz 2014). Akademisyenlerin ‘atıf’ çetesi. Habertürk, URL: http://www.haberturk.com/yazarlar/pervin-kaplan/974474-akademisyenlerin-atif-cetesi.

Kaplan, P. (14 Şubat 2015). ‘Hormonlu ve hırsız profesörler’ ne olacak? Habertürk, URL: http://www.haberturk.com/yazarlar/pervin-kaplan/1042915-hormonlu-ve-hirsiz-profesorler-ne-olacak.

Kaplan, P. (18 Mart 2015). ‘Atıf çetesi’ rektörlük yolunda. Habertürk, URL: http://www.haberturk.com/yazarlar/pervin-kaplan/1054893-atif-cetesi-rektorluk-yolunda.

URL 1: http://www.yok.gov.tr/web/guest/icerik/-/journal_content/56_INSTANCE_rEHF8BIsfYRx/10279/18187

URL 2: http://www.amazon.com/Empirical-Musicology-Aims-Methods-Prospects/dp/0195167503.

URL 3: http://www.amazon.com/Bela-Bartok-Essays/dp/080326108X/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1427194560&sr=1-1&keywords=bartok+essays.

URL 4: http://www.wipo.int/copyright/en/.

URL 5: http://www.telifhaklari.gov.tr/ana/default.asp.

URL 6: http://ilesam.org.tr/.

URL 7: http://www.mesam.org.tr/.