Ressam Turdi Emin ve “Küsen Bezmi” adlı tablosu… Nuri Mahmut*

“Küsen[1] Bezmi” adı verilen 115cmx80cm ebattaki ipek kumaş üzerine fırça ile yapılmıştı. Geleneksel Çin resim sanatının özelliklerini yansıtıyordu.  Tabloda dansçı dans ederken arkasında ellerinde Küsen Pipası, burga, ney, Çeng, bel dümbelek[2] gibi çalgılar bulunan kadın sazendelerden oluşmuş  Küsen orkestrası eşlik ediyordu. Tablodaki dansözün başında Buda'yı simgeleyen Nilüfer biçimli taç vardı. Çıplak bedeni incilerle süslenmişti. Bu durum ona seksi ve egzotik bir  görüntü vermişti. Tablonun arka fonunda ise bulutlarla boy ölçüşen dağlar uzanıyordu. Tablonun alt köşesinde Prof. Dr  M. Emin Şükrü'nün “Rana Gelir” adlı şiiri yazılıydı. Onun altında ressamın imzası vardı.

Bu tablo yıllar önce Kuçar bölgesindeki Kızıl Binevler'in 69. odasındaki  duvar resimlerinde gördüğüm  “Küsen Dansözü"nü hatırlattı bana. Çinli Güzel Sanatlar tarihçisi  Prof. Dr  Jiang Guang-Fu [3], “Tang hanedanlığında (618-907)  yaşamış  Uygur Ressam   Way-jıra  İrasatka[4] nın da “Küsen Dansıçıs" adlı tablosunun  olduğunu, ancak bu tablonun kaybolduğundan bahsetmişti.[5] Sergi salonunda gezinirken birinin hafifce sırtıma dokunduğunu hissettim. Hemen arkamna döndüm.  50'li yaşlarda orta boylu biri bana bakarak gülümsüyordu. Tanıdık bir yüzdü, ama emin değildim. Adam sıcak bir şekilde bana sarıldı. Ona Dikkatle baktım, kırk  sene öncerı aynı mahallede birlikte oynayıp büyüdüğümüz, resim meraklısı çocukluk arkadaşım Turdi Emin karşımda duruyordu. Onunla görüşmeyeli çok olmuştu. Yıllar nasıl da hızlı akıp gitmişti. Birbirimize tekrar sarıldık, hâl hatır sorduk. Tekrar kucaklaşarak hal-ahvalleştik. Biz geçmişten, dostlarımızdan, ailemizden konuştuk. Onun çekingen, mütevazi karakteri hiç değişmemişti .   

Arkadaşım duvarda asılı duran tabloları tek tek tanıtmaya başladı. Sıra “Küsen Bezmı”ne gelince, bunu  Kuçar daki   Kızıl Binevler'in 69. Odasındaki resimden esinlenerek yaptığını anlattı. Bu tablonun Çin'de ve yurtdışında  bu kadar meşhur olacağını aklına bile getirmemişti. 

Resim:  Uygur Ressam Turdi Emin'in “Küsen  Bezmı” adlı tablosu, 1987, Ürümçi.  

Biz ilerleyerek “Hasat Zamanı” adlı tablonun önünde durduk.  Bu resim  Çin'de “en iyi resim”  ödülüne layık görülmüş. Bir sonraki tablo “Eski Günler” idi. Bu eser de Çin'deki azınlıklara ait “Renkli Çiçekler” resim sergisinde  en iyi eser mükafatına,” Taciklerin Düğünü" 1999 yılı Makau altın kadeh  resim sergisinde  “Altın kadeh” mükafatına,”Pazar'a Gidiş"  tablosu, Tanrı  Dağı Dergisi'nin “Güzel Sanatlar” ödülüne layık  görülmüş.     

Ressam ve  Güzel sanat eleştirmenleri Turdi  Emin ve onun resim sanatı hakkında şöyle demektedir: “Uygur ressam Turdi Emin'in resimlerinin üslubu Çin'deki resimlerden farklıdır. Turdi Emin Tang Hanedanlığı devrinde yaşamış  meşhur  Uygur Ressam Way-jıra- Irasatkadan binlerce yıl sonra Guo-hua üslubunda resim yapan ilk Uygur ressamlarından birisidir. Onun resimlerinde kendi vatanındaki Uygur ve başka milletlerin yaşam şekli, gelenek görüneklerı,  örf adetleri,folkloru mükemmel bir şekilde resmedilmiştir. Eserlerinin karmaşık yapısı,  resimdeki kahramanların yüz ifadesinin yanı sıra   resimde kullanılmış malzemeler, boyalardaki renk dengesi ve  renk seçimindeki titizliği, konu seçimi (insan, bhayvan, dağ, nehir) ve yaratıcılık bakımından çağdaşlarına nazaran çok ileride olup, Batı resim tekniği ile geleneksel Çin resim tekniğini sentezleyerek kendine özgü bir üslup yaratmıştır."[6]                                       

Ne güzel dolaşıyorduk. Aniden Turdi vedalaşma zamanının geldiğini ve ayrılmak durumunda olduğunu  söyledi. Otuz sene göreşmemiş iki arkadaş böyle mı vedalaşacağız? dedim ben bozularak. O gülerek ellerimi sıktı ve yarın sabah  resim sergisi için Kanada'ya uçacağını söyledi. Ertesi gün onu hava alanına götürdüm. Hiç değilse havalanına giderken sohbet edebilecektim. Nihayet havaalanına ulaştık. Artık ayrılma zamanı gelmişti. O ellerimi sıkarak  “Türkiye ne kadar güzel bir ülke,  bu sonraki sefer sergi için değil , seni görmeye geleceğim” dedi.  Çok geçmeden Türk hava yollarının  kanada yolcularını taşımış uçağı yavaş –yavaş  göklerde kanat çırpan kartal gibi  yükselmeye başladı. Uç arkadaşım uç... göklere iz bırak...    

İlave:    Ressam Turdi Emin'in biyografisi ve eserleri

Ressam Turdi Emin 1951 yılında Kaşkar şehrinde orta hâlli bir ailenin dördüncü çocuğu olarak  dünyaya geldi. Çocukluğundan itibaren resim yapmaya hevesli olduğundan, defterlerinin sayfalarını  insan fıgürlerı ve güzel kızların resimleriyle doldururdu ve bundan dolayı öğretmenlerinden hem annesinden azar işitirdi. İlk ve  orta okuldan sonra bir çok öğrenci içinden sınav ila seçilerek 1965 yılının sonbahar aylarında Xinjiang Güzel Sanatlar Okulu'nun resim bölümüne kaydolmayı başardı. Çok geçmeden Çin'de Kültür Devrimi başlayınca, eğitimine ara vermek zorunda kaldı. 1970 yılında Pekin deki   Milletler Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nin  Geleneksel Çin Resim Bölümü'ne kaydoldu. 1975 yılında üniverseteden mezun olduktan  sonra Kaşgar Eğitim Enstitüsü Resim Bölüm başkanlığına atandı. 1986 yılında ise  Şinjiang Ressamlar Accademisi'nde çalışmaya başladı. 1996 yılında Pekin  Güzel Sanatlar  Üniversitesi'nde  Yüksek Lisansını tamamladı.   O Çin Ressamlar Accademi'sinin üyesi, Şincang Ressamlar Derneğini'nin başkanı gibi görevleri üstlendi. Devlet Sanatçısı unvanına layık görüldü. Yurtiçi ve yurtdışında birçok ödül aldı.  Onun önemli eserlerinden “Küsen Bezmi”, "Kurban Ağanın Başkan Mao ile Görüşmesi", "Gülhan”( Alev),  “Pazar”,”Tacik Düğünü", "Seramikcı”,"Kaşgar  Çarşısı", "Mutluluk Kaynağı", “Güneyde Son Bahar”, "Anne ve Bebeği”,  "Hoten  Kızları”,”Eski Kaşgar", ”Sekide dans eden kız",  “Uygur Dansı”, “Yeni hisar  Bıcakları”, “Bıçakçı Sanatkarları”, “Pazardaki Kalabalık", ”Nağme-neva”, “Hasat zamanı”, “Hotenlı aile”, “Ney ve Kartalın Dansı”, ”Dolan Sazendelerı” “Pazar'a Gidiş", “Atlas Dokuma Atölyesinde”,  "Gelin Karşılama Geleneğı”, "Kaşgar'da Küp Pazarı",  "Hayvan Pazarı”, “Dun-huang Sanat Hazinesi”, “Eskı şehır'e Gelen Misafirler", "Şapkacı  Kadınlar”, Taklamakanda” , “Sabah Pazarı” gibi resimler bulunmaktadır. Turdi  Emin,  bugüne kadar Çinde ve dünyanın bir çok şehrinde resim sergisi açmıştır.                                                                                                

 Kaynaklar

1. Zamanımızın  Resim Sanatkarları (Turdi Emin resimlerının tanıtım kıtapçığı),  Çin Şincang Gençlik Neşriyatı, Urumçi, 2006.

2. Guo Bao.   Antik Şincang'ın Dans, Müzik Sanatı ve Antik Devri. Şincang Halk neşriyatı, Urumçi, 1985.

3. Prof. Dr Jiang Guang-Fu, “Çin Resimleri Üzerine Makaleler”,  Şanghay Güzel Sanatlar Matbaası, Şanghay, 1983.

4. Himit Mihrullah,  Letipe Kurban, Uygur Dans  Sanatı Üzerine, Şincang Halk Neşriyatı, Urumçi, 1995.

5. Abdul Muhemmet Sayramı, Süy-Tang Devrindeki  Uygur  Sanatçılar, Milletler   Neşriyatı, Pekin, 1993.

_____________________________________________

 * Doç.Dr Nuri Mahmut, Ege Üniversitesi  Türk müziği, Devlet Konservatuarı öğretim üyesi