Aralıkları hesaplayabilmek için önce büyük ikili aralığını veren perde yerlerinin tayini ve aralarınınölçüsünün saptanması gerekir. Büyük ikili aralığını veren perdeler arasındaki uzunluk (uzaklık) ne kadar olursa olsun, yüzdelikleri sabit olduğu için doğru sonuçlar alınır.
Özellikle tanburun perdelerinin düzenlenmesinde, imalatçılar ve icracılar için büyük kolaylıklar sağlanmış olur ve sonuçlar seri olarak elde edilir; örnekleri verilmiştir.
Verilen formüllerde milimetrenin yüzde birine kadar toleransla kısaltmalar (yuvarlatma) yapılmıştır.
900 mm boyundaki tel Acem Aşiran sesine akortlanmış olduğuna göre, diğer perdelerin isimleri ve yerleri aşağıda verilmiştir. Küçük aralıkları veren oranlarla tizden (Rast’tan) peste gidilerek (tel uzatılarak) tel boyu artış farkları pestleşme oranlarını vermekle birlikte, telin kısalan kısımlarının da (titreşmeyen kısımları) ölçüleri belli olur. Bu ölçüler pestten tize doğru kısalma yüzdeliklerini (oranlarını) verir; zaten amacımız da budur. (ölçüler mm’dir, ölçek 1/1)
BKZ: ÇİZELGE 1
BKZ: ÇİZELGE 2
BKZ: ÇİZELGE 3
Nevadan bir koma tize perde bağlamak gerekirse bunun için “F” katsayısı (%12,12) uygulanır. Bu durumda “F” için 58,6 x %12,12 = 7,10 mm olarak isimsiz perdenin de (Dik Neva denebilir) Neva’ya göre uzaklığı bulundu.
Şimdi aynı telin tüm boyunu dikkate alarak aynı aralıkları hesaplayalım:
Telin tüm boyu (Neva sesini veren tel boyu) = 58,6 x 9 = 527,4 mm.
Nim Hisar perdesini veren tel boyu 527,4 x 243/256 = 500,6179 mm.
Neva ile Nim Hisar perdeleri arası B = 527,4 - 500,6179 = 26,78 mm. (Aynı sonuç)
Hisar perdesini veren tel boyu 527,4 x 2048/2187 = 493,8798 mm.
Neva ile Hisar perdeleri arası S = 527,4 - 493,8798 = 33,52 mm. (Aynı sonuç)
Dik Hisar perdesini veren tel boyu 527,4 x 59049/65536 = 475,1959 mm.
Neva ile Dik Hisar perdeleri arası K= 527,4 - 475,1959 = 52,20 mm. (Aynı sonuç)
Nevadan bir koma tize bağlanan perdenin (isimsiz perde) tel boyu
527,4 x 524288 / 531441 = 520,3013 mm.
Neva ile Neva’dan bir koma tiz perde arası
527,4 - 520,3013 = 7,098 mm. (Toleranslı aynı sonuç)
Aynı telde aynı aralıklar bundan önceki alışılagelmiş usulde de hesaplandığında yine aynı sonuçlar alındı. Ancak yüzdelikli formüller sade ve pratik olmaları bakımından tercih nedenidir.
Elde edilen yüzdelikli formüllerle birlikte vurgulanmak istenen diğer bir husus; tel boyunu dikkate almadan da büyük ikili (Tanini) aralığı içinde GEREKEN ORANLARDA bölüntü yapılabileceğidir.
Türk müziği ses sistemini zenginleştirmek söz konusu olduğunda da, buradaki açıklamalar doğrultusunda perde sayısı çoğaltılabilir ve bu perdeler glissando amaçlı da kullanılabilir.
Telin tüm boyuna gerek kalmadan, herhangi bir büyük ikili (Tanini) içindeki diğer küçük aralıkların pestten tize ve tizden peste uzaklık oranları, ilgili Tanininin sınırladığı tel uzunluğu cinsinden özet olarak aşağıda verilmiştir.
BKZ: ÇİZELGE 4
- o -