İlhami Gökçen

Makāsıdü’l-Elhân’ın yazılışının 600. Yıldönümü Münâsebetiyle

Abdülkâdir-i Merâgî Besteleri - CD Tanıtım ve Eleştiri

1 CD

Genel Sanat Yönetmeni: Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar

Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı

***************

CD’ye eklenmiş olan kitapçığın içeriği (sayfa numaraları ile):

1. CD kapak yazısı: Yukarıya çıkarıldı. Fotokopisi ilişikte.

2. Sunuş: Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar - Bu CD, Merâgî’nin Makāsıdü’l-Elhān adlı eserinin yazılışının 600. Yıldönümü Münâsebeti ile hazırlanmıştır.

3. Teşekkürler: Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar - Hanendeler, sazendeler ve yardımı geçen diğer şahıs ve kurumlara teşekkür etmiş.

4-31. Hoca Abdülkâdir-i Merâgî (1353 ? - 1435) - Merâgî’nin yaşamı, çocukları, eserleri, bestelerinin listesi, Darü’l Elhân nota örneği ve Kaynakça’nın bulunduğu kısa bir monografi ; Merâgî’nin düşsel resmi ve diğer resimler ve minyatürler.    

32-33. Minyatürlerden ayrıntılar

34-45. İcra edilen parçaların güfte ve usulleri, geçiş taksimi yapanlar ve solo söyleyenlerin adları verilmiş. Ayrıntıları aşağıda verildi.

46-7.  Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar: Prof. Yahya Kaçar’ın yaşamı, öğrenimi, etkinlikleri, yayınları, vb. üzerine.

48. Sâzendeler’in toplu fotografı (5 kişi)

49. Hânendeler’in toplu fotografı (6 kişi)

50. Sâzendeler: Gülçin Yahya Kaçar / Ud ; Mehmet Gönül / Vurmalı Çalgılar ; Emrah         Hatipoğlu / Ney ; Vasfi Hatipoğlu / Keman ; Vedat Erdem Koca / Kanun ; Onur Akkuş / Viyolonsel.

                Hânendeler: Cumhur Koca ; Serda Türkel Oter ; Murat Irkılata ; Özge Şen ;

                Eray Cinpir ; Zeynep Altıntaş           

51. Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar: Genel Sanat Yönetmeni / Kitapçık Metin Yazarı

                Öğr. Gör. Emrah Tuncel : Kayıt / Mix / Mastering

                Erkin Şahin : Grafik Tasarım ve Mizanpaj

                Kasım 2014, Ankara

***************

1. Segâh Taksîmi / Gülçin Yahya Kaçar (Ud)

2. Segâh Kâr - Güfte: ? - Usûl: Hafîf  

                Ey şehin şâh-ı Horâsân yâ İmâm inbü’l Humâm

                Solist: Serda Türkel Oter - Eray Cinpir

                Uzun bir eser (11 sayfa nota) ; şeş-avâz kısmında o zamanın bilinen altı avâz’ı bir kâr-ı natık şeklinde söylenmekte. Rahat, başarılı bir birlikte söyleyiş ; sesler güzel kaynaşmış ; Serda hanım daha vibratolu ; şeş-avâz biraz hızlıca ; yine de dil dolanması olmadan söylenmiş.  Kâr’ın tümünün okunması çok iyi olmuş çünkü genellikle daha çekici olan şeş-avâz bölümü icra edilir.

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 87-88.

3. Acem Kâr - Güfte: Hâfız-ı Şirâzî - Usûl: Muhammes  

                Butî dârem ki gird-i gül zi-sünbül sâyebân [dâred]

                Solist: Murat Irkılata

                 ‘Gönül Makamı’ programından  (ben Kanada’da çevrimiçinden) tanıdığımız Murat Bey, bu Acem Kârı pek güzel bir tavır ve yorumla okumuş ; eseri adeta ortaya çıkarmış ; zevkle dinleniyor.

                Nota: Suphi Ezgi, V: 302 ;  değişik bir versiyonu için, bkz. Karadeniz (1983: 755): Nota 306/1.

4. Nihavend-i Kebîr Taksîmi / Emrah Hatipoğlu (Ney)

                Biraz ‘fosurtulu üfleyiş ; güzel bir geçiş.

5. Nihavend-i Kebîr Kâr - Güfte: Emir Hüsrev-i Dihlevî / Hâfız-ı Şirâzî

                Gozeşt ârez û ez-had be-pây-bûs-i tu mâ-râ

                Sevimli bir eser ; canlı bir topluluk okuyuşu ; sesler kaynaşmış.

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 105.              

6. Nihavend-i Kebîr Beste - Güfte: ? - Usûl: Devr-i Revân  

                Rûzigârî bûd yâr-i yâr-i men

                Solist: Özge Şen

                Kısa bir eser ; tizce bir ses ; güzel bir okuyuş ; Farisî söyleyiş ?

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 105.

7. Pençgâh Taksîmi / Vasfi Hatipoğlu (Keman)             

8. Pençgâh Kâr - Güfte: ? - Usûl: Sengin Semâî

                Kâfir tu kucâ vu ilm-edvâr kucâ

                Solist: Serda Türkel Oter

                Güzel yorumlanmış ; vibratolu, açık ‘e’li okuyuş ; vurmalı velvelesiz.

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 165.

9. Pençgâh Ağır Semâî - Güfte: Hâfız-ı Şirâzî - Usûl: Aksak Semâî

                Bîtû nefesi hoş nezedem hoş ne nişestem

                Solist: Cumhur Koca

                Rahat bir okuyuş.

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 168.

10. Rehâvî Taksîmi / Vedat Erdem Koca (Kanun)

11. Rehâvî Yürük Semâî - Güfte: ? - Usûl: Sengin Semâî

                Ger siyehin çunin buved çeşm-i tu ber helâk-i mâ

                Solist: Zeynep Altıntaş

                İlginç bir ses ; çekici bir eser ; yorumlanmış ; açık ‘e’li okuyuş ; Viyolensel’in uğultusu arada bir taşmış.

                Dârü’l-Elhân Külliyatı, 180.

 12. Rast Yürük Semâî - Güfte: ? - Usûl: Sengin Semâî - Âhû biyâ mir zam âhû biyâ

                Topluluk okuyuşu ; oldukça ritmik.

                Darülelhan Külliyatı (Sema Vakfı - Pan Yayıncılık), 199.

                Not. Bu yayında bir de Türkçe güfte eklenmiş ?

***************

                Bu CD’nin Genel Sanat yönetmeni ve kitapçık metin yazarı Sayın Prof. Gülçin Yahya Kaçar, Gazi Üniversitesi Türk Musiki Konservatuarı’nın kurucusu ve müdürüdür. Bu CD’yi bana hediye etmek lütfunda bulunduğundan dolayı kendisine çok teşekkür ederim.

                Bir dostun yapıtı hakkında nasıl yazarsınız? Umut ederim sözlerim yapıcı olarak algılanır. Arzu edilirse Musiki dergisi yorum yapma olanağını da vermekte.

                Bu CD Konservatuar odaklı olmuş fakat dışardan da sanatçılar alınmış. Prof. Yahya Kaçar’ın yönetmenliği altında eserler klasik bir tavırla okunmuş.

                Eserlerin değişik biçimlerde (solo, solistler/ikili solo? topluluk) icra edilmesi çok iyi  olmuş. Böylece bitevilikten kaçınılmış oluyor. Solo okuyuşlar genellikle daha çekici.

                Taksimlerin kısa ve öz oluşu iyi bir fikir. Sesi daha çok duyulan kanun bazen çıngıltılı.

                Genellikle çok bilinen ve okunan Rast Kâr ve Beste gibi eserlerin alınmaması çok doğru olmuş.

                İcraya eşlik eden çalgılar çoğu kez vurmalıya göre daha az duyulmakta ; vurmalı ezgiyi örtmekte.

                Öncelikle bu bir kayıt sorunudur. Vurmalıların ses gücü diğer çalgılara göre çok yüksek olduğundan, mikrofonların kullanılışı çok önemli olmaktadır.  Zeren’e (1995: 51) göre, bir büyük davul ile bir alto insan sesi arasındaki gürlük oranı 25/0,001 Watt’dır !

                Vurmalıların günümüz icrasındaki yeri de sorgulanabilir: Geleneksel meşk yöntemiyle öğrenilen musikide usulün büyük bir işlevi vardı. Denildiğine göre hoca öğrenciye ilk başta usul vuruşlarını öğretirmiş sonra da besteyi. Böylece, hangi hecenin hangi düm-tek usul vuruşuna düştüğünü bilmekle parçayı öğrenmekte usul yol gösterici olmaktaydı.

                Kendisi de musikici olan Evliya Çelebi, bunu kendisine özgü çiçekli uslubu ile şöyle  ifade etmiş: “Sâzendegân-ı dâ’irezân:   Cümle sâzendeler bu dâ’irezânlar olmasa rakkâsı bozulmuş sâ‘at gibi fasılları helc [u] melc [hercümerç] olur. Fasıllarına nizâm [ü] intizâm veren usûl-bend dâ’irezânlardır. Bkz. Seyahatname, I: 343.

                Fakat şimdi icra notaya bakılarak yapıldığından vurmalıların yol göstermesine  ihtiyaç var mıdır? Üstelik vurmalılar eserin icrasındaki esnekliği engellemekte, onları dar bir ritim çenberi içine sokmaktadır da denebilir.    

                ‘Davulun sesi uzaktan hoş gelir’ deyişine de uyarak vurmalıların sesinin daha yumuşak ve özellikle de ezgiyi örtmeyen bir şekilde vurulması gerektiğini düşünüyorum.             

                Acem Kâr dışında icra edilen eserler Darü’l-Elhân Külliyatında yayınlanmıştı. Şimdi bu Külliyat sözlü bir icrası ile birlikte yayınlanmış bulunuyor, bkz. Dârü’l-Elhân Külliyâtı. Kolaylık olsun diye yayın numaralarını ekledik. Güftenin buna göre yer yer değişik okunduğu görülüyor.

                Makamları dışında eserlerin musikileri hakkında bilgi verilmemiş.

                Denildiğine göre bu eserlerin hepsi de Farsça olan güfteleri yer yer bozuk ve hatta anlamsızdır. Fakat, kitapçıkta da belirtildiği gibi bazı şairleri bilinen güfteler de vardır. Belki bunların çevirileri konulabilirdi.

                Küçük düzeltiler:

                - Makāsıdü’l-Elhân’ın iki tür uzatma işaretiyle yazılışı tuhaf olmuş.

                - Farsça kelimelerde şapkalı uzatma işaretlerinin kullanılışı doğru olmakla beraber Türkçeleşmiş kelimelerde buna gerek yoktur çünkü Türkçede uzun hece yoktur. Öyleyse, Semâî, Usûl yerine Semai, Usul, vb. olmalıdır. Türkçe Sözlük’te (2011)   de böyle.

                - Acem Kâr güftesinin 1., 2., 4. mısra bitişindeki (ve okunan) ‘dâred’ kelimesi yazılmamış/atlanmış? Halbuki Suphi Ezgi yazmış ?

                - Pençgâh Kâr, (Kâfir tu kucâ) Merâgî besteleri listesine konulmamış. Böylece eser sayısı 30 olmaktadır.    

                - Segâh Kâr’ı iki kişi birlikte okuduğu halde, Solist denilmiş. ‘Solistler’ veya ‘İkili solo’ daha uygun olmaz mıydı?

                - Vurmalıların cinsi belirtilmemiş. Sanıyorum kudüm ve daire?

                Geleneksel klasik musikimizin kaynağı sayılan Abdülkâdir-i Merâgî Besteleri’nin toplu bir kayıtını içeren bir CD’yi çıkarma projesini ve yönetmenliğini yapan Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar’a ve bu işte emeği geçenlere çok teşekkür borcumuz vardır. Umarım bu CD bütün öğretim kurumlarına yaygın bir şekilde dağıtılır. Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar’ın yönetmenliğinde daha önce yayınlanan Itrî CD’sinin imzalı bir kopyası da lütfen bana verilmişti. Böyle nice başka CD kayıtlarının çıkarılmasını çok ümit ederiz.

İlhami Gökçen

ilhamig@hotmail.com

Kaynakça:

Dârü’l-Elhân Külliyâtı, 1-180. Yapım: Mustafa Doğan Dikmen ve Türk Musikisi Vakfı. Müzik Yönetmeni:        Uğur Işık. Proje Yönetim: İstanbul 2010 AKB (Avrupa Kültür Başkenti) Ajansı, KTM Yönetmenliği. Mehmet Güntekin - Ertuğrul Karabulut.

Darülelhan Külliyatı, 181-263. Yayınlayan: Sema Vakfı : Dağıtım: Pan Yayıncılık. İstanbul: 1995.

Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini. I. Kitap. Hazırlayanlar: Prof. Dr. Robert Dankoff , Seyyit Ali Kahraman, Dr. Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.

Ezgi, Suphi. Nazarî, Amelî Türk Musikisi. V. Kitap. İstanbul, 1953.

Itrî, Buhurizade Mustafa Itrî Efendi, Vefatının 300. Yılına (1640-1712). 1 CD. Prof. Dr. Gülçin Yahya Kaçar, Proje Yürütücüsü - Genel Sanat Yönetmeni. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.

Karadeniz, Ekrem, M. Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. Redaksiyon ve nota denetimi: Çinuçen Tanrıkorur. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, 1983.

Zeren, Ayhan. Müzik Fiziği. İstanbul: Pan Yayınları, 1995.