İlhami Gökçen

               Kitaplığımda pek az okunmuş bir kitap bulunurdu: İpşiroğlu’nun İslâmda Resim Yasağı ve Sonuçları kitabı.

               Danimarka ve Fransa’da, Peygamber’in karikatürü yüzünden çıkan kanlı olaylar dolayısiyle, bu konuda kendimi bilgilendermek istedim ve ilk olarak yukarda adı geçen kitabı başından sonuna dikkatlice okudum. İpşiroğlu, resim sanatını ortadoğudaki tarihsel geçişi süresince dinsel ve artistik yönlerden inceleyerek ilginç bir yapıt ortaya koymuş.

               İpşiroğlu (s. 9) şöyle bir özetleme yapmış: “İslâm dini resim yapmayı yasaklar. Gerçi Kur’an’da tasviri, Tevrat’ta olduğu gibi açıkça yasaklayan bir buyrukla karşılaşmıyoruz. Kur’an’ın bu konuyla ilgili ayetlerinde, sadece Cahiliye devrinin gelenek ve göreneklerine, bunlar arasında da puta tapmaya değinilmektedir (Sure 4, 116; Sure 5, 92; Sure 39, 17). Fakat, İslâmlığın doğduğu tarihlerde resim puttu ve put anlamına gelmeyecek bir resim yoktu. Bu nedenle Kur’an’da putlar için söylenilenler, resim için de geçerli sayılmış ve sonradan Hadis’te, canlı varlıkların resimlerini yapanlardan Kıyamet Günü hesap sorulacağı ve bunların cezalanacağı açıklanmıştır.”

               Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nde bu konu şöyle özetlenmiş: “Klasik dönem İslâm âlimlerinin büyük çoğunluğu insan ve hayvan heykeliyle resimlerinin yapılmasını haram saymakla birlikte bitkilerin ve cansız nesnelerin resimlerinin yapılmasını, yine baş kısmı olmamak veya hayatta kalamayacak bir görünümde olmak ya da üstüne basılan, dayanılan halı, minder gibi saygı gösterilmekten uzak eşya üzerinde bulunmak kaydıyla insan ve hayvanların resmedilmesini câiz görmüşlerdir.” (Başoğlu DİA, cilt 34, s. 580)

               Allah’tan başka şeylere yani putlara tapmak karşıtlığı, dolaylı veya dolaysız olarak Kur’an’ın birçok âyetlerinde bulunur. Örneğin:

               Meryem suresi - 81. “Onlar kendilerine bir itibar ve ve güç vesilesi olsun diye Allah’tan başka tanrılar edindiler.” 82. “Hayır, hayır! O putlar onların ibadetini tanımayacaklar ve kendilerine hasım olacaklar.” (Kur’ân-ı Kerîm, s. 122)

               Tefsiri 81-82. “Müşrikler Allah’tan başka taptıkları ilâhlardan yardım bekliyor ve bundan izzet ve şeref umuyorlardı; çünkü her kabilenin putu aynı zamanda onun saygınlık sembolü idi. Hz. Peygamber’in ülkesinde putperestliğin devam etmiyeceğini, bir süre sonra müşriklerin müslüman olup bâtıl ilâhlara ibadeti reddedeceklerini ve onlara düşman olacaklarını müjdelemektedir. .. .” (Kur’an Yolu, III: 617).

               Mâide suresi - 90. “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir ; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa erişesiniz.” (Kur’ân-ı Kerîm, s. 122)

               Kur’an’da resimi yasaklayan bir âyet yoksa da birçok hadislerde, resim   yasaklanmaktadır. Sahih denilen hadisleri konularına göre sınıflayan bir kitapta (Riyâzü’s Sâlihîn III: 244-248), “Canlı Resim Yapmamak” başlığı altında 11 hadis bulunmaktadır. Bunlardan üçünü aşağıya çıkardım:

               “1686. Hz. Âişe şöyle anlatıyor: Bir gün Resûlullah (Sav) bir savaştan / yolculuktan dönmüştü. Ben de evin önündeki girişi, resimli bir perde ile örtmüştüm. Bunu görünce Resûlullah’ın (Sav) benzi attı ve: Ey Âişe, kıyamet günü en çetin azaba uğrayacak kimseler, yaratma konusunda Allah’a benzetmeye çalışanlardır, buyurdu. Bunun üzerine biz de perdeyi kestik ve ondan bir veya iki yastık yaptık.”

               “1688. Abdullah b. Abbas’ın (ra) işittiğine göre Resûlullah (Sav) şöyle buyurmuştur: Dünyada bir canlı resim yapandan kıyamet gününde yaptığı resme can vermesi istenir. Halbuki onun buna gücü yetmeyecek ve azabı uzayacaktır.”

               “1689. İbn Mes’ûdun (ra) işitiğine göre Resûlullah (Sav) şöyle buyurmuştur: Kıyamet günü en çetin azaba uğrayacak olanlar, resim/heykel yapanlardır.”

               Bu hadis kitabının hiçbir yorum yapılmadan aynen çevrilmesi, dinî makamların burada yazılanların hepsinin halen geçerli olduğunu kabul ettiğini göstermekte.

               Bilindiği gibi, İslâm ülkelerinde cami, medrese, kitaplık gibi kamusal yerlerde ve evlerde resim ve heykel gibi sanat eserleri görülmez. Bunun yerine arabesk denilen bezemeler, hat sanatı, halılar, kilimler, çiniler, vb. bulunur.

               Yukarda, İslam’ın resim ve heykel hakkındaki hükümlerini güvenilir kaynaklardan aldığım alıntılarla açıkladım. İslâm dini resim/heykel yapanların kıyamet gününde veya öbür dünyada çekecekleri azabları dile getirir. Diğer taraftan hiçbir şekilde bunları yapanları öldürün demez. Fakat bazılarının bunu çok daha ileriye götürdükleri de bir gerçektir. 

               İslâm, insanın tam bir resminin yapılmasını yasaklamış bulunuyor. Doğal olarak kutsal bir yere sahip Peygamber’in resmini yapmak daha da yasaktır. Peygamberin çizimini bir karikatür olarak yapmak herhalde katmerli yasaktır !

               Bilindiği gibi, Hebdo dergisinde çalışan 12 kişi, Peygamberin karikatürünü yaptıkları için Cezayir asıllı iki kardeş tarafından öldürüldü. Batı medya’sında bu kişilerin “terorist ideolojisi” sahibi oldukları ve ‘düşünce özgürlüğü’ namına bunlarla savaşılması gerektiği üzerinde duruldu. İslâm’daki resim yasaklığı üzerinde ve özellikle de Peygamber’in resmini/karikatürünü yapmanın duyarsızlığı üzerinde hiç durulmadı. Halbuki, burada, bir dinî öğreti ile karşı karşıya bulunulmaktadır.

               Eskiden Batılı batıda, Doğulu da doğu’da yaşadığı için ortada böyle sorunlar yoktu. Yalnız, birbirlerine uzaktan uzağa ithamlarda, hakaretlerde bulunurlardı. Fakat, şimdi artan göçmenliklerle Batılı ve Doğulu artık içiçe yaşamakta olduğundan böyle sorunlar ortaya çıkmaktadır.   

               Öyle görülüyor ki bu türlü dinî öğretiler devam ettikçe ve özellikle de batıda bunlar bir ‘düşünce özgürlüğü’ sorunu veya ‘terorist ideolojisi’ olarak alındığı müddetçe ne yazık ki böyle trajediler kaçınılmaz gibi görülmektedir.

               Öyleyse, Batılı sanaçıların İslam’ın resim ve heykel konusundaki duyarlılığını bilmeleri ve anlayış göstermeleri, İslam’ın da resim ve heykel konusunda çağdaş yaşayışla bağdaşmayan hükümlerini gözden geçirmesi temenni edilir.

               Aşağıya, İslâm’daki resim yasaklığı duyarlılığına göre yapılmış bir peygamber minyatürü koydum. Hz. Muhammed’in hayatını anlatan bir kitaptan alınmıştır, bkz. İpşiroğlu (minyatür: 103- Peygamber Hira Dağında, Siyer ün-Nebevî, XVI yüzyıl, İstanbul Topkapı Müzesi kitaplığı (Siyer : Hz. Muhammed’in hayatını anlatan kitap).

 Kaynaklar:

               Başoğlu, Tuncay. “Resim”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde, cilt 34, s. 579-582. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 44 cilt.

               İpşiroğlu, M. Ş. İslâmda Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.

               Kur’an Yolu - Türkçe Meâl ve Tefsir, (Hazırlıyanlar: H. Karaman, M. Çağrıcı, İ. B. Dönmez, S. Gümüş). 5 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.

               Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. (Hazırlıyanlar: A. Özek, H. Karaman, A. Turgut, M. Çağrıcı, İ. B. Dönmez, S. Gümüş). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.

               Riyâzü’s Sâlihîn - Metin ve Çeviri (Tasnif: Muhyiddin en-Nevevî) (Çeviri: E. Özafşar, B. Erul). 3 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.