İlhami Gökçen

Tanbûrî Mustafa Çavuş (1700 - 1770)

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı: Güzel Sanatlar Müdürlüğü

Ankara Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu

Sesli Yayınlar: 3, Bestekârlarımız: 3. 2 CD.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güzel Sanatlar Müdürlüğü’nin yayımladığı 15 adetlik CD serisinden üçüncüsüdür. Buradaki 2 CD’den birincisi sözlü ve diğeri “Enstrümantal” olarak yapılmış.

CD kapağına iliştirilmiş bir kitapçığın içeriği şöyle:

Sunuş - Atilla Koç, Kültür ve Turizm Bakanı: 2 sayfa.

Önsöz - Bayram Bilge Tokel, Güzel Sanatlar Müdürü: 2 sayfa.

Tanbûrî Mustafa Çavuş (Tanbûrî Âşık) hakkında bilgi: 1 sayfa.

Ankara Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu hakkında bilgi ve fotografı: 1 sayfa.

Ankara Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu personelinin adları. Koro Şefi: Uğur Bayrak ; Koro Şef Yrd.: Şentürk Deveci. Koroda bulunan 15 Erkek Sesler ve 26 [!] Bayan Sesler’in adları: 1 sayfa.

Sazlar ve bunları çalanların adları: 5 Keman, 4 Kanun, 3 Ud, 2 Viyola, 2 Ney, 1 Viyolonsel, 1 Klarinet [!], 1 Kemençe, 3 Ritm [herhalde ritm çalgıları olacak, ne oldukları belirtilmemiş ; koro resminde kudüm ve daire görülüyor.]

Yapım: Güzel Sanatlar Müdürlüğü ; Yönetmen: Uğur Bayrak ; Tonmaister-Mix: İdris Tansu Yılmaz ; Mastering-Mixing: Tarkan Ergun ; Kayıt: Stüdyo ODE / Ankara ; Grafik Tasarım: onajans. 1 sayfa

Ankara Devlet Korosu Şefi Uğur Bayrak hakkında bilgi: 1 sayfa.

Tanbûrî Mustafa Çavuş CD’sinde icra edilen eserlerin makamı, güftenin ilk kısmı ve güfte yazarı (eğer biliniyorsa) ve solist adlarının (eğer solo okunmuşsa) listesi. Fakat, eserlerin usulleri belirtilmemiş: 1 sayfa.

İcra edilen eserlerin makamı, güfte yazarı (eğer varsa), tüm güftesi ve solist adı (solo okunmuşsa) listesi. Usuller belirtilmemiş. Süreleri CD çalınırken görülüyor. Bunları biz ekledik: 4 sayfa.

İcra edilen programı (güftelerinin tümü dışında) yazıldığı gibi aşağıya çıkardık:

1- Hisar-Bûselik Peşrevi - Şentürk Deveci, [Koro Şef Yardımcısı], (6:15).

2- Hisar-Bûselik Şarkı (Güfte: Tanbûrî Mustafa Çavuş) - Dü çeşmimden gitmez ... (2:38).

3- Hisar-Bûselik Şarkı (Güfte: Âşık Hıfzî) - Dök zülfünü meydana gel, (3:15), Solist: Selver Taner.

4- Şehnaz-Bûselik Şarkı - Küçüksu’da gördüm seni, (3.37). Solist: Ülker Karaman.

5- Şehnaz Şarkı (Güfte: Tanbûrî Mustafa Çavuş) - Fırsat bulsam... (2.51), Solist: Cumhur Kemal Koca.

6- Hüzzam Keman Taksimi - İhsan Gündiyer (2.43).

7- Hüzzam Şarkı - Sevdim yine bir âfet gibi yâr, (2.26).

8- Hüzzam Şarkı - Vefâ yoktur akan suda, (3.23).

9- Saba Ney Taksimi - Haluk Derinöz (3.19).

10- Saba Şarkı (Güfte: Tanbûrî Mustafa Çavuş) - Bir esmere gönül ... (2.13), Solist: Figen Akışık.

11- Uşşâk Ud Taksimi - Şükrü Civan (1.52).

12- Uşşâk Şarkı: Canım tezdir sabredemem, (3.55).

13- Uşşak Şarkı - Girdim yârin bahçesine ayvalık narlık, (2.19).

14- Bayâti Şarkı - Çıkalım sayd ü şikâre,  (4.04),  Solist: Necdet Erkol.

15- Nevâ Şarkı (Güfte: Tanbûrî Mustafa Çavuş) - Muntazırım teşrifine, (3.01).

16- Isfahan Şarkı - Fesleğen ektim gül bitti, (3.33).

17- Hüseyni Şarkı - Bir dilberdir beni yakan, (1.38).

Daha önce bu seriden No.1 (Dede Ef.), No. 2 (Rahmi Bey), No. 7 (Şevki Bey) CD’leri için yaptığımız “Tanıtım ve Eleştiri” yazıları yayınlanmış bulunuyor, bkz. Kaynaklar.

Yukarda 1 ve 2 numarada gösterilen ikişer sayfalık, “Sunuş” ve “Önsöz” başlığı altındaki resmî yazılar, bu serideki her CD’de tekrarlanmış. CD’ler hakkında hiçbir bilgi vermeyen bu resmi yazıların daha kısa olması çok daha yerinde olurdu.

Yukarda 3 numarada sözü geçen, Mustafa Çavuş hakkındaki bilgiler, Öztuna’nın Musiki Ansiklopedisi’nden  (1974, II/I: 46, 1990, II: 76), harfi harfine alınmış olduğu halde yazarın adı hiçbir yerde görülmüyor. Eski dilde ‘intihal’  denilen bu ‘metin hırsızlığı’, devlet parası ile yapılan bir yapıma hiç yakışmamış.

Yalnızca Mustafa Çavuş’ın eserlerine ayrılmış bir CD’nin yapılması çok iyi bir fikir olmuş  çünkü, şimdiye kadar böyle bir CD veya uzunçaların yapılmış olduğunu sanmıyorum.

Musiki repertuarında Mustafa Çavuş’un bir çalgı eseri bulunmamaktadır. Bu böyle olduğu için kalkıp, “Koro Şef Yrd.”cısı Şentürk Deveci’nin, “Hisar-Bûselik Peşrevi”nin hem de 4 hanesinin, bu CD’nin en başında çalınması çok yersiz ve yakışıksız olmuş (CD’de 6:15 süren en uzun parça). Ağır söylememek için kendimi zor tutuyorum ! Yine de, “kendini bilememe, kayırıcılık” demeden geçemiyeceğim.

Böyle yapılacağı yerde, “Tanbûrî” olarak bilinen Mustafa Çavuş’un eserlerine güzel bir tanbur taksimi ile başlanması çok daha yerinde olurdu. Hatta, ne gariptir ki bu CD’de bir tanbur taksimi bulunmamaktadır !

Öztuna (1974: II/I: 46-7; 1990: II: 76-7), Mustafa Çavuş’un 29 makamdan, 69 sözlü eserini saymaktadır. Diğer bir kaynakta 77 eserinin bulunduğu bildirilmektedir, bkz. İTÜ, TMDK (Tanbûrî Mustafa Çavuş).

Bu CD’de bulunanlar herkesçe bilinen ve başka yerlerde de defalarca kayıtları olan eserlerden oluşmuş. Yani, bilinenlerin hep bir tekrarı !  Halbuki, Mustafa Çavuş’a hasredilmiş bir CD’de, az bilinen birkaç başka eserini tanıtmak doğru olmaz mıydı?

Herhalde kalabalık oluşundan dolayı, Koro okuyuşlarında ses uğultulu duyulmaktadır.

Güftelerin yazımında hatalar olduğu gibi, koro da her zaman güftede yazıldığı gibi okumamış!  Sonra, güftelerin yazımında, sesliler üzerine lüzumsuz yere şapkalar konulmuş, örneğin: kemân, meydân, vefâ, gibi. Acaba neden Türk Dil Kurumu, İmlâ kılavuzu’ndaki yazımları örnek alınmamış? Buna rağmen biz, güfte yazımlarını CD metninde görüldüğü gibi yazdık.

Şimdi teker teker eserlere gelelim:

Dü çeşmimden.... Mustafa Çavuş’un bu şaheserini koro monoton bir şekilde okumuş. Seslerin birlikteliği  bazen bir sorun.

Dök zülfünü ... Aranağmenin çalınışında ve şarkının söylenişinde bütün sus’lar (es’ler) doldurulmuş olduğundan eserin hareketliliği bütünüyle ortadan kalkmış. Güfte ile ilgili bir yorum yapmadan kalaba, biteviye bir solo okuyuş. Halbuki, güftede “gel, al” gibi istek ve emir; “kestin mi, kırdın mı” gibi soru kelimeleri bulunmakta olduğundan bunlara uygun bir yorum yapılması gerekirdi. Bu eserin ona yakışan bir yorumu için bkz. Plak 1.

Küçüksu’da ... Genellikle düzgün ve hassas bir solo okuyuş.

Fırsat bulsam...  Susları doldurma eğilimi ve belki de bundan dolayı nefes alma sorunu. Düz bir solo okuyuş.

Keman taksimi: Uygun bir icra.

Sevdim yine ... Uygun bir icra. Eserin güzelliği ve Hüzzam’ın etkisi gerisini alıp götürmüş.

Vefâ yoktur...  Bir evvelki için söylenenler bunun için de geçerli. Nispeten az söylenen, az bilinen bu eserin alınışı isabetli olmuş.

Ney taksimi:  Hüzzamdan, Saba’ya geçiş Acemaşiran üzerinden yapılmış. Sözlü eserlerden biraz nefes almamıza yaramış.

Bir esmere ... Benim ‘hastalıklı okuyuş’ diye adlandırdığım türden bir solo söyleyiş, yani gereksiz yere suslar, uzatmalar, kısaltmalar, çarpıtmalar... Öyle ki çalgılar başka çalıyor, hanımefendi başka türlü okuyor!

Ud taksimi: Doğrudan Uşşak’a girilmiş. Aranağme ile iş hallolunabilirdi. Sonra, ney taksiminden kısa müddet sonra olmuş ?

Canım tezdir (3:55). Uygun.

Girdim yârin bahçesine ... (2.19): Biraz daha canlı okuyuş.

Çıkalım sayd ü şikâre ... Çok ölgün bir solo okuyuş. Halbuki güfte, “çıkalım sayd-ü şikâre” demiş, yani ‘çıkalım av avlamağa’! Nefes kontrolu sorunu yüzünden gereksiz ve rahatsız edici nefes almalar yapılmış. Ses tonu da tam yerinde değil ?

Muntazırım teşrifine ... Uygun okuyuş.

Fesleğen ektim ... Uygun okuyuş.

Bir dilberdir ...  Uygun okuyuş.

2. CD’ye, Frenk ağzı ile, Enstrümantal denilmiş. Burada bütün eserler yeknasak bir şekilde yalnız çalgılar ile çalınmış.

Daha önce de dediğim gibi, böyle çalgısal bir CD’nin ne maksatla yapıldığı açıklanmamış. Belki, daha çok sözlü eserlere yer vermiş olan bu musikinin çalgısal dağarcığını artırmak istenmiştir. Öyleyse bu eserlerin böyle çalınışının bir estetiği oluşturulmalıydı. Örneğin, çalgılar sual-cevap şeklinde çalınabilirdi. Yahut çalgılar eserleri münavebeli bir şekilde çalabilirlerdi, vb. Burada yaratılıcığa yer varsa da öyle olmamış.

Diğer taraftan belki de bu CD play-back okunmak için yapılmıştır. O zaman sesin aranağmeden sonra alçaltılması gerekirdi fakat hiç öyle yapılmamış ?

Değerlendirme ölçütleri:

Teknik kayıt: Sesin uğultulu ve boğuk duyulması sorun. Genellikle ritm çalgıları çok kuvvetli duyuluyor. Zaten, 2 ritm çalgısına gerek var mıydı ?

Eser seçimi: Hep bilinenlerin seçilmiş olmasından dolayı yaratıcı olmamış. Ayrıca, başkasının bir çalgı eserinin (peşrev) alınması aşırı derecede yersiz olmuş ! Eserlerin usullerinin yazılmaması da büyük bir eksiklik olmuş.

Örneklik oluşturma: Pek tavsiye edilemez.

Genel zevk seviyesi: Zayıf. Eserler çoğunlukla icra edilmiş fakat yorumlanmamış ! Halbuki, Mustafa Çavuş’un güfteleri halk şiirine yakın bir tarzda anlam dolu kelimelerle dolu olduklarından yorumlamaya çok müsaittirler.

__________________________________

Kaynaklar:

Gökçen, Dr. M. İlhami. “CD Tanıtım ve Eleştirisi: Dede Efendi, Şevki Bey, Rahmi bey.” İçinde: Türk Musikisine Katkılar, ss. 317-         328. Ankara: Ürün Yayınları, 2008.

Gökçen, Dr. M. İlhami. “CD Tanıtım ve Eleştirisi: Dede Efendi.” Musiki Dergisi, 28 Nisan 2011, 00:29.

Gökçen, İlhami. “CD Tanıtım ve Eleştirisi: Rahmi Bey.” folklor/edebiyat, cilt: 14, sayı: 56, ss. 357-60, 2008/4.

Gökçen, İlhami. “CD Tanıtım ve Eleştirisi: Şevki Bey.” folklor/edebiyat, cilt: 15, sayı: 60, ss. 283-86, 2009/4 ; Musiki Dergisi,           18 Eylûl 2010, 00:13.

Öztuna, Yılmaz. “Mustafa Çavuş.” İçinde: Türk Musikisi Ansiklopedisi. 3 cilt: cilt I, II/I, II/II. İstanbul: Millî Eğitim             Basımevi, 1974 ;         Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, 2 cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.

İTÜ, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı (TMDK) Yayınları. Tanbûrî Mustafa Çavuş. Yayın Danışmanı: Prof. Dr. Nevzat Atlığ;   Yayın Koordinatörü: Öğr. Gör. Sinem Özdemir. Yıl: 2009, Sayı: 2.

Plak 1: Itrî, Kara İsmail Ağa, Enfî Hasan Ağa, Mustafa Çavuş. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Devlet Klasik Türk Müziği Korosu. Şef:     Prof. Dr. Nevzad Atlığ. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 87.34, Ü. 511.3.