Gökhan Yalçın

Nâyi Mustafa Kevserî'nin mecmuasında musikinin dinen uygun olduğuna yönelik rivayet edilen hadislerin yanı sıra Ebu'l-Ferec Ali-i Isfahanî'ye ait "Kitab-ı Egânî"den de alıntılar yapıldığı görülür. Kevserî bu alıntıya "İmâm Mâlik" başlığı vermiş, Kitab-ı Egânî 'ye atıf yapmışsa da alıntının ikinci bir kaynağa, Abdulgani Nablusi'nin el-Ukudul-lü'lü'iyye fi Tariki's-Sadetil-Mevleviyye adlı eserine dayandığı tespit edilmiştir. Bu eser Müstakimzâde Süleyman Sadeddin tarafından şerh edilmiş ve Şerh-i İbarat adıyla telif edilmiştir.  Şerh-i İbarat adlı eserde ise mezkûr alıntı "İmâm Mâlik'in Nağmeyi Ta'limi" cümlesi ile başlıklandırılmıştır[1]. Kısaca alıntı silsilesinin Kitab-ı Egâni, el-Ukudul-lü'lü'iyye fi Tariki's-Sadetil-Mevleviyye, Şerh-i İbarat ve Kevserî Mecmuası olduğu anlaşılmaktadır.

Alıntının asıl kaynağının belirtildiği cümle şu şekildedir:

"İMÂM MÂLİK[2]

Ve hukiye [anlatıldı] Ebu'l-ferec el-Isfahânî Kitab-ı Eganiye ennel İmâm Mâlik İbni Enes r.a. Semia mentaganna şeyen alagayri sevabil Egani nam kitabında Ebu'l-ferec el- Isfahânî der ki:…"

Görüldüğü üzere asıl kaynak Ebu'l-ferec el-Isfahânî'ye ait Kitab-ı Egani'dir. Ebü’l-Ferec el-Isfahânî kimdir?

Ebü’l-Ferec 284 (897) yılında doğdu. Şair olan Ebü’l-Ferec’in el-Egâni’ye kaydettiği şiirlerle ilgili edebî tenkitler alsa da onun şöhreti tarihçiliğinden ve özellikle el-Egâni adlı eserinden kaynaklanmaktadır. Ebü’l-Ferec'in el-Egâni’yi yazıp bitirince Seyfüddevle’ye gönderdiği, Seyfüddevle'nin de kendisine 1000 dinar verdiği rivayet edilir. Ömrünün sonlarında akli dengesi bozulan ve felç geçiren Ebü’l-Ferec 14 Zilhicce 356 (20 Kasım 967) tarihinde Bağdat’ta ölmüştür³.

Ebü’l-Ferec'in Kitab-ı Egâni adlı eseri ensâb, ahbâr, şiir ve şairler, meyhâneler, mûsiki, şarkıcılar vb. konularda otuz civarında yazdığı eserlerden günümüze ulaşan dört eserinden biridir ve müellifinden daha çok meşhur olan bir eserdir. Emevî devrinde ve Abbâsîler’in ilk dönemlerinde yaşayan şarkıcı ve bestekârlarla bunların şarkı ve bestelerini konu edinmiştir. Ebü’l-Ferec şarkının güftesi, bestesi ve bestekârı hakkında bilgi verirken şiirin vezni, garîb kelimeleri, şairin ve bestekârın hayatı, şarkının kimin için bestelendiği, hangi şarkıcılar tarafından okunduğu gibi hususlara da temas eder. Bu bilgileri verirken zamanına kadar gelen yazılı belgelerle döneminde yaşamakta olan kişilerin ve bizzat kendisinin şahit olduğu olaylardan istifade eder[3].

Kitab-ı Egani'de yer verildiği belirtilen İmâm Mâlik alıntısının devamı şu şekildedir:

Kitab-ı Egani'de Ebü'l-Ferec el-Isfahânî der ki:

"…Sahib-i mezheb olan İmâm Mâlik hazretlerinin bir mahalde bir kimse teganni ederken mesmû'ı olub tertib-i nağme-kârîde hatası olduğuna muttali oldukta "fe ahrece re'sev min kuvvetin ve reddehu iles-sevabi" pencereden başını uzadıb ol hanendeye hatasını ifade ve talim eyledi. Ve dürüstünü söyledi. "fesseluhu zalike eşşahsu li yuidehu" ol kimse dahi bir kerre ihlam ile ahzı mümkün olmayub bir kerre dahi talim buyurun deyu recamend oldu. "fe kalle hatta takulu ehaste min Mâlik bin Enes" İmâm dahi dedi ki "sana talim ederim. Lakin benden ahzını söyleyüb vesair ilim gibi benden rivayet eylediğini isterim" deyüb ol kimseye lüzumu kadar tekrar ile talim ve tefhim eyledi…" (Kevserî, vr. 222b-223a).

Mezkûr alıntının sadeleştirilmiş şekli şöyledir:

İmâm Mâlik bin Enes (ra) hazretleri bir gün muganniyi işitti; yanlış makam teganni ettiğini işittiğinde pencereden başlarını uzatıp o hânendeye hatasını söyleyip, dürüstünü tâlîm buyurdular. O kimse de bir defa talim ile öğrenmesi mümkün olmadığından bir defa daha talim buyurmalarını arz etti. İmâm Mâlik bin Enes buyurdular ki; “sana talim ederim, lâkin benden öğrendiğini, diğer ilimler gibi benden rivâyet eylediğini herkese söylemeni istiyorum” dediler ve o kimseye lüzumu kadar tekrar talim edip, anlattılar. Aynı alıntıyı Hâşim Bey de mecmuasına kaydetmiştir (Hâşim, 1864: 46-47)[4].

Nâyi Mustafa Kevserî'nin mecmuasına aynı kaynaklardan yararlanarak alıntı yaptığı diğer mezhep İmâmı ise İmâm-ı Âzam'dır. Bir sonraki yazımızda da "İmâm-ı Âzam'ın Komşu Nağmesini istima'ı" konularını içeren alıntıyı ele alıyoruz.