Gökhan Yalçın

Kitabu İlmi'l-Musiki alâ vechi’l-Hurûfât [Kitabu İlmi'l-Musiki] adlı eserin müellifinin kim olduğunun tespiti konusunda Rauf Yekta Bey'in yazılarını incelemeye, Rauf Yekta Bey'i adım adım yazılarından takip etmeye devam ediyoruz.

1 Mart 1907 yılında "La Revue Musicale" adlı dergideki yazısından iki yıl sonra Rauf Yekta Bey, 1909 yılında yayınlanan "Şehbâl" dergisindeki yazısında (1 Eylül 1325, syf. 211, s. 11) Kevserî Mecmuası'nda kullanılan harf notasının biraz daha temkinli olarak kime ait olabileceğinden bahsetmektedir:

"…Kütübhâne-i âcizîde [kütüphanemde] kadîm bir nota mecmûası vardır ki [Kevserî Mecmuası kastedilmektedir] târîh-i tahrîri her halde yüz elli seneden aşağı olmasa gerektir. Beş yüz kadar pîşrev ve semâîyi ihtivâ eden bu mecmûadaki nota, meselâ yegâhı (ﻯ ), hüseynîaşîranı (ﻋﮧ), acemaşîranı (ﻋﻪ) işaretleriyle göstermek ve her nağmenin altına mikdâr-ı imtidâdını erkâm ile irâe etmek sûretiyle yazılmıştır. Gerçi mecmûada bu notanın muhterii kim olduğu gösterilmiyorsa da bazı delâil ve karâine nazaran Prens Kantemir'in ihtira kerdesi olan notanın bu nota olması zannedilmektedir…"

Görüldüğü üzere Rauf Yekta Bey İkdam Gazetesi'ndeki yazısını tekrarlamıştır. Aradan geçen süre içerisinde Kevserî Mecmûası'ndaki harf notasının mucidinin kim olduğunun tespiti konusunda önemli bir yol kat edemediği anlaşılmaktadır. Mecmuada bu notanın mucidinin kim olduğu belirtilmemiş olmasına karşın "…bazı delâil ve karâine…" yani bazı delil ve ipuçlarından hareketle, Prens Kantemir'in icadı olan notanın bu nota olabileceğini zannettiğini belirtmiştir. Rauf Yekta Bey bu delil ve ipuçlarının neler olduğunu yine söylemese de Kantemir'in "The History of the Growth and Decay of the Ottoman Empire" isimli eserini kastediyor olmalıdır. Rauf Yekta Bey için bu delil ve ipuçları tam anlamıyla ikna olmasına yeterli olmalıdır ki aynı yazısının devamında Kevserî Mecmuası'nda kaydedilmiş olan saz eserleri içerisinden bir örnek olarak seçtiği Yegâh Peşrev'in nota yazısı için "…Kantemir'in notası…" cümlesini tekrarlamıştır:

"…Prens Kantemir'in notası hakkında kârilerimize [okuyucularımıza] bir fikr vermek üzere bâlâda bahsi geçen mecmûanın ilk sahifesi fotoğrafla bilâ-istinsâh bu nüshamıza derc edilmiş ve bu sahifenin başındaki "yegâh" pîşrevinin alafranga nota ile sûret-i mütercemesi dahî zîrine konulmuştur…"

Prens Kantemir'in notasına örnek verilen eser Kitabu İlmi'l-Musiki'den değil Kevserî Mecmuası'ndandır. Henüz Kitabu İlmi'l-Musiki'nin adı dahi geçmediği anlaşılmaktadır.

Rauf Yekta Bey, yaklaşık üç yıl sonra (1912) yayınlanan (15 Şubat 1327, syf. 472, s. 48) Şehbâl Dergisi'nde, Dimitrie Cantemir'e ait bir resim altında aynı bilgileri tekrarlamaktadır:

"Dimitriyos Kantemiroğlu/Şark Musikisinin Esatize-i Sâzendegânından

Esatize-i elhanımız arasında mühim bir mevki sâhibidir. Eflak prenslerinden Konstantin Kantemir'in oğlu olub 1673'de doğmuştur. 14 yaşında iken pederi tarafından İstanbul'a gönderilerek Enderun-ı Hümayuna alınmış idi. Dört sene orada bulunmuş ve musiki ile elsine-i şarkiye tahsiline gayret etmişdir. Elifba-yı Türki hurufuyla yazılır bir nevi notanın mucididir. Birçok telifatı ve musikiden bahis bir risalesi vardır. Sultanineva makamındaki semaisi eşher-ı asarıdır [pek şöhretli eseridir]. 1723 de vefat etmişdir. Tercüme-i hali ile neva semaisinin Şehbâl ile neşri mukarrerdir. R.Y."

Hangi esere ya da hangi yazıya ait olduğu belirtilmemişse de bu yazı ile Kantemiroğlu'nun notasını ve risalesini Rauf Yekta Bey'in aramaya devam ettiği anlaşılmaktadır. Rauf Yekta Bey'in bu yazıyı kaleme aldığında elinde Kitab-ı Musikar (Kevserî Mecmuası) bulunmaktaydı. Daha önce de belirttiğimiz gibi İşkodralızâde Hasan Hakkı Paşa Kevserî Mecmuası'nı Rauf Yekta Bey'e 1892 yılında vermişti[1]. Geçen bu yirmi yıllık sürede de Rauf Yekta Bey'in Kevserî Mecmuası üzerinde incelemelerini yaptığı ve tahmini bir sonuca ulaştığı anlaşılmaktadır. Rauf Yekta Bey'in yayınlama sözü verdiği Kantemiroğlu'nun "sultanineva" makamındaki semaîsini her ne kadar yayınlamamış olsa da çok iyi bilinen bir eserini tespit ettiği de anlaşılmaktadır. "Sultanineva" konusu Kantemiroğlu besteleri üzerine yapacağımız yazımız içerisinde daha sonra değerlendirilecektir[2].

Rauf Yekta Bey'in Şehbal Dergisi'nde 1912 yılında yayınlanan (15 Mayıs 1328, syf. 72, s. 52) "Şark Musikisi" başlıklı yazısının konusu da "Kantemiroğlu"dur. Kitabu İlmi'l-Musiki'nin müellif nüshasının bu tarihte de ortaya çıkmadığı anlaşılmaktadır. Henüz Kitabu İlmi'l-Musiki keşfedilmemişken, Kevserî Mecmuası'nda görülen harf yazısının Kantemir'e atfedilmiş olması, ortaya çıkacak ilk edvarın da Kantemir'e ait olacağının zeminini oluşturmaktaydı.

Kitabu İlmi'l-Musiki'de kullanılan harf notasının mucidi konusunda Rauf Yekta Bey'in bazı delil ve ipuçları arayışı aslında Rahip Toderini'nin 1789 yılında basılan Türklerin Edebiyatı başlıklı kitabını keşfetmesiyle başlamış ve neredeyse başka bir delil ya da ipucu olmaksızın sonuca ulaşmıştır[3]. Oysa ki Toderini, Kantemiroğlu'nun bazı ifadelerini yalanlamakla birlikte Ta'rîf-i ilm-i mûsikî alâ vech-i mahsûs adlı bir eserinden de bahsetmektedir. Rahip Toderini'nin görüşlerini ve Kitabu İlmi'l-Musiki'nin aidiyeti konusu ile ilgili tespitlerimizi bir sonraki yazımızda ele alacağız. Rahip Toderini de Kantemir'in telif ettiği eserin küçük bir kitap olduğunu vurgulamaktadır ki, geçen yazımızda verdiğimiz linkteki Kantemir'e ait olduğu belirtilen risalenin[4] tarifine de uymaktadır.