Bugün - Tuesday, March 19, 2024
Foto Galeri
Video Galeri
Firma Rehberi
Künye
Reklamlar
Üye İşlem
 Bize Ulasin
www.musikidergisi.com Logo
-
İstanbul 27°°C
Yazar Detayları

Ayhan Sarı

Ayhan Sarı - Tanbur çalgısını unutturanlar…

Tanbur çalgısını unutturanlar…
Yazı Tarihi: Sunday, December 17, 2017

Tanbur çalgısı geleneksel Türk müziği tarihinde ismi “Türk” ile anılan tek çalgıdır. Arapça “Tanbur-i Kebir-i Türkî” adıyla geçmiş tarih boyunca kayıtlara. Tüm komalı sesleri perdeleriyle verebilmesi özelliği nedeniyle GTM’nin piyanosu olarak anılmış yıllarca. Yarım daire, yarım dünya veya yarım elma teknesi ve upuzun sapıyla bir çalgı sınıfının dünyadaki en belirgin çalgılarından biri:

Küçük gövdeli uzun saplı çalgılar.

Sümer Musikisi İncelemeleriyle tanınmış Françis W.Galpin  adlı İngiliz Yazar 1938 lerde Tanbur isminin kökenini şöyle açıklıyor:

“Sümer Türkleri  tanbur’a “Pantur” derlerdi. “pan” Sümercede ”yay” anlamında; “tur” ise “çocuk, küçük” demektir (torun sözcüğü bugün de kullanılmaktadır). Yani “pantur: küçük yay”dır.”

 Tanbur’a niçin bu adın verildiğini Hüseyin Saadettin Arel şöyle yanıtlıyor:

“Galpin’in kitabındaki  İÖ 1600 den kalma bir sınır taşı fotoğrafında tanbur’a benzer bir çalgı çalan iki adamın kabartma resimleri görülmektedir. Sümer’lerle sıkı ilişkide bulunan ve Sümerce’den birçok kelimeler almış olan Gürcü’ler tanbur’a hala “panturi” demekteler. Tanbur’un adı Ermenicede “pantir” dir. Eski Yunancada ise üç telli tanbur’a “pandura” denilirdi . Eski Fransız dil bilimci Castell kendi “Dictionnaire Heptglotte” unda Arapça “TaNaBa” köküne göre “tanburün, tonburün, tınbarün”” ise “tanabir”i kullanmıştır. Eski kaynaklarda sözcük bugün söylenilen gibi değil de “tonbur, tunbur şeklinde geçer. Belirgin örneği Farabi’nin “Kitab-ül Musiki”sinde görülmekte. Kelime örtülü ve ortada “vav” kullanılmış olarak açık bir şekilde “tunbur” dur. Bugünkü şeklini İstanbul’da “Tanbur-i Kebir-i Türki” çıktıktan sonra almıştır. Nitekim Evliya Çelebi (17.yy) çalgı adını “tı” harfinden sonra “elif” koyarak kesin bir şeklinde belirtir. Ortaçağda İstanbul’da hala “tunbur” diyenlerin olduğu da çağdaşı Meninski’de (işiterek yazmış olmalı ki) görülür.

17.yy da yaşamış, zamanın çalgıları hakkında bilgiler veren ayni zamanda kendisi de Tanbur çalan Evliya Çelebi Seyahatnamesinde tanburcuları ve tanbur yapımcılarını anlatır. 

16.yy sonları ile 17.yy başlarında sarayda Tanbur çalıcısı görülemiyor. Bu dönemde (şeşta, çartar, çöğür, kopuz) gibi Tanbur benzeri çalgıların çokluğunun bu olaya neden olarak göstermek mümkün. 17yy ilk yarısında Enderun’da Tanbur öğreticiliği yapan Rum asıllı Angelli’ye  1678 de görevi karşılığı 7080 akçe maaş verilmiş. Ayrıca 2344 nolu H. 1092 (1680) tarihli harc-ı hassa kağıdında içeri, yani harem-i şerif için sedefkari bir kıta kemançe ve beş daire, bir mıskal, üç adet çöğür yaptırıldığı gibi mevcutlardan Tanbur, daire, çöğür, çenk ve musikar’ın tamir ettirdiği belirtiliyor. 17.yy şairlerinden Cevri’nin manzumelerinde  Tanbur ve icracılarının isimlerini anmış:

“Biri Tanburi Acem kim Ramazan’dur namı

N’ola medh eyler isem, onda da bir lezzed var”

17. yy ilk yarısında tanbur perde ve tel olarak eksikleri bulunmasına karşın, son çeyrekte Kartemiroğlu’nun yazısından çalgının perde açısından tamamlandığı anlaşılıyor.: “Bizim sazların cümlesinden kamel ve tamam tanbur... beni Adem’in nefesinden zuhur eden seda ve... nağme tamamen... icra eder."

Tanbur minyatürler içinde görülür; 1720 yılına ait şenliklerin resimli anlatımında açıkça çizilmiş. Kemani Hızır Ağa 1749 da yazdığı kitabına  diğer çalgı resimlerini yanısıra tanburu açık bir şekil ile renkli olarak çizmiştir. Mevlevi müzisyenleri arasında tanbur’a 18. yy a kadar rastlanmaz. C. Fonton'un 1750 de çizdiği bir çalgı kümesi resminde tanbur çepeçevre yer minderlerine oturmuş-sağdan sola bir rebabi, bir tanburi, ortada neyzen (sikkemi), bir musikarcı ve sol başta bir kudumzen görülmektedir. 

Yine saray belgelerinin birinde I. Mahmud (1730-1754) zamanında, "Receb 1164 (Mayıs 1751) de Harem-i hümayundan gelen numune tanbura göre abonozdan bir tanbur yaptırılıp teknesinin etrafı ve boğazı altın çenberli ve perdeleri altın tel ile bağlanıp harem-i hümayundan ve mevcuttan olmak üzere ve kabza tepesi ve burguları ve altun eşiği (?) ve mızrabı ellisekiz elmas ile tezyin olunup (süslenip) harem-i humayun’a teslim olunduğu" kayıtlara geçmiştir. 

18. yy da artan tanbur icracıları 19. yy da daha da çoğalırlar. III. Selim’in de tanbur öğreticisi olan Tanburi İshak’ın 1209 Zilkade (Mayıs 1795) 40 kuruş aylık aldığı Saray Harc-ı hassa defterlerinde kayıtlıdır. Diğer belgelerde başka tanburilerin de ne kadar maaş aldıkları belirtilmiş. (bak. Uzunçarşılı “O.Z.S.M.H.”)

Çalış biçemi Dr. S.Ezgi’ye kadar uzanan usta İshak’ın zamanı tanburlarında bir sekizli için 24 aralıklı 25 perde bulunuyordu. Dolayısıyla yapımcılar da bir sekizliye 25 ses gelecek şekilde perde bağı takmaktaydılar.  

Öteden beri GTSM de işgören bu çalgının kullanıldığı müzik açısından ne denli önemli olduğunu Rauf Yekta’nın “Şehbal” mecmuasına 1912 de yazdığı “Tanbur” başlıklı yazısından aşağıda yapılan alıntı dile getiriyor:

“Osmanlı esatize-i Musikiyesi tarafından minel kadim tanbur’a pek ziyade rağbet edilmiştir... En muktedir sazendelerimizin tanburi oldukları görülür. Peşrev, saz semaisi namina yadigar-ı eslaf olarak elimizde kalabilen nice bestekar, arasıra asar-ı bergüzideleri ile tezyin nefais-i asardan tahminen yüzde sekseninin müessirleri hatıra getirilince bu tarif saza (şarkiyun’un Piyanosu) namının itisında tereddüd edilmez... Asar-ı nefise-i şarkıye’nin ekserisi de Tanbur ile bestelenmiştir... Dekayik-i makamata vakıf olmak isteyen hanedelerimizin develev bir suret-i sathiyede olsun-tanbur’a intisab etmeleri usul-i mer’iiyyedendir. Sanat-ı dakika-i teganni’e ait birçok mesalilin ahali için-üzerinde negamat-i müst’amele’nin mevakii sabit ve muayyen olmasından dolayı-erbab-ı musiki’nin müracatgahı gene Tanbur idi.”

Tanburda bilinen belli başlı iki üslubun temel kişileri Tanburi İshak ve onun biçemini yıkan Tanburi Cemil Bey’dir. GTSM de genel olarak görülen çalım üslubu betimlemelerinin yetersizliğine hatta yokluğuna diğer çalgılarda olduğu gibi tanbur’da da rastlanır. (1)

*  *  *

Tanbur hakkında malumatımızı şöyle bir özetledikten asıl konumuza gelmek istiyoruz.

Tanbur çalgısını tanıyan Türkiye toplumu üyesinin sayısı 100 kişide 10’u geçmemektedir.

2010 sonrasında ise bu oranın gençler arasında adeta sıfıra düştüğü, gençlerin tanbur çalgısını artık hiç tanımadıkları, Devlet Korolarına (Edirne ve İstanbul Devlet Türk Müziği Topluluğu)   konser dinlemeye gelen ortaokul ve lise öğrencisi gençler üzerinde rastlantısal olarak yapılan araştırmada ortaya çıkmaktadır.

Tanburun GTM’çiler arasında TM’nin piyanosu olarak addedildiğini belirtmiş isek de nasıl ki GTM konserlerinde izleyici sayısı 50 dolaylarına düşmüşse tanbur çalgısını tanıyanların oranı konsere gelen bu sayıdan daha da azaldığı gözlenmektedir.

Hem GTM’nin piyanosu olarak tanımla, hem de tanınma güçlüğü yaşa.

GTM’nin orkestral çalgı grubu değişti. Örneğin 11 Temmuz 2015 akşamı TRT Müzik kanalında Suat Yıldırım yönetiminde izlediğimiz “Akşam Sefası” başlıklı programda trompet, saksofon, elektro solo gitar, elektro bas gitar, yan flüt, klavye gibi Batı müziği çalgılarının hem görünüm, hem de ses volümü olarak etkileri daha baskın tınlıyordu. Bas üzerine kurulmuş bir müzik idi demek de mümkün.

Tanburun toplum hafızasında silinmesinde Tanburi Cemil Bey gibi bir devrimciyi, atılımcıyı örnek alan, ama Tanburi İzak Bey’in yolunda gitmek daha kolaylarına gelen günümüz tanbur icracılarının büyük payı var. Hemen tümü kendi ıssız köşelerinde hala eski tanbur söylemlerinden bahsetmekle sözkonusu unutulmaya karşı yeterince çaba harcadıklarını düşünüyorlar.

“Benim derya musikim” anlayışındaki bu insanlar çağa ayak uyduramadıkları düşüncesinden ziyade “biz elimizden geleni yapıyoruz, ama faydası olmuyor, neden?” kısır döngüsünde yok olduklarını görseler de  atılım yerine eski hamasi söylemleri tek tük öğrencilerine tekrar ederek  o yok olma döngüsüne bir tur daha attırıyorlar.

Günümüzde yaşayan kaç tanburinin ismini sayabilirsiniz?

.   .  .

Bir çalgının yaşadığının ölçütü icracılarının çokluğuyla doğru orantılıdır.

O yüzdendir ki çalgı virtuözlerimiz ve icracılarımız hangi müziğin yaşadığına dair en önemli canlı kanıtlardır.

Tabii ki müziğin ihtiyacına göre geliştirilen çalgıları görmek, icra etmek müziğin bir devinimidir.

Sorunumuz zamanımıza uygun geliştirilmiş, en önemlisi de akord tutma problemi çözülmüş çalgının geliştirmesi olacak iken  ordan burdan alınan “alakasız çalgılar” ve geleneksel çalgıyı “adeta köhnemiş icrasıyla” unutulma kapısını aralayan müzisyenlerin varlığı gibi görünüyor.

Yoksa bas gitar ile, saksafon ile hangi yaşayan GTM’inden söz edebiliriz ki?...

Ha unutmadan, İTÜ TMDK'ya kadrolu tanbur hocası bulunamamaktadır.

Ah, bu  YÖK "Akademik Kabul Koşulları"...

Akademi sanatla "hala" barıştırılmadı.

Birilerinin işine mi geliyor ne?

. . .

Kimler ki onlar?..

_________________________________

(1) Ayhan Sarı " Geleneksel Türk Müziği  Çalgıları" Nota Yayıncılık,  2012, İstanbul

 

 

 

 

 
İletişim E-Posta: - Telefon:
 
Yorumlar
*** Yorum Yaz
Bu yazıya hiç yorum yapılmamış, ilk yorumu siz yapın.

Diğer Yazıları

Spor yazarı mı, müzik yazarı mı?..
Orkestra müziğin fabrikasıdır...
İşlevsel Müzikoloji - Functional Musicology…
Kemençe Kuartet ve Türk Müziği Orkestrasına giden yola bugünden bir bakış…
Arabesk müzik geri (mi) dönüyor?..
Gültekin Oransay'ın ardından 30 yıl…
“Mızıka“ kelimesi ile “mızıkçılık“ arasındaki ilişki…
Nüfuzun sanat üzerine etkisi…
Müzikte batılılaşma travması “tedavi“ edilebildi mi?..
Türkiye'de Türk Müziği Orkestrası'nı yönetecek şef var mı?..
Topluluktan orkestraya...
Geleneksel Türk müziği tarihine ışık tutacak bu yazı ne zaman yazılmış?..
Para karşılığı akademik yayınlar skandalı…
III. Kuzey Kıbrıs Korolar Festivali’nin ardından...
Müziğin bilimini biraz fazla mı abarttık ne?..
Transistörlü radyodan internet radyosuna ve sonrası…
Müzikolojinin temeli “1. derece kaynak“ bilgileridir…
Tanbur çalgısını unutturanlar…
Toplumsal sorunlarımızı halletmeden temel müzikal sorunlarımızı çözemeyiz…
Türkiye’de Batı müziği olmasaydı, GTM kurumları olmazdı…
Müzik Üniversitesi’nden 2. Güzel Sanatlar Üniversitesi’ne…
Çanakkale Korolar Festivali'nin ardından…
7’sinden 70’ine Türk müziği bütünlüğünde saplantılar/bölünmeler...
El yordamı müzikologları…
“Frankfurt Musikmesse - 2017“ izlenimleri…
Hobi koroları...
Çanakkale'de ateşe kalkmak…
Korolar Festivali'nde ilk kez Geleneksel Türk Müziği Koroları da sahne alacak…
Türkiye'de çalgı yapımcılığı mesleği üzerine...
Türkiye Koro Festivalleri tarihinde bir ilk: Çanakkale Korolar Festivali'ne GTM koroları da katılıyor…
“Geleneksel Müzik Konservatuarı“ üzerine yazmıştık…
Musiki Dergisi akademik teşvik kriterlerini karşılamamaktadır…
Düşen uçaktaki Kızılordu Korosu ve Koro Söyleme üzerine…
Plaklar, 20. yy. müziğinin tanıkları…
Osmanlı Muzika-yı Humayun ve Pakistan Cumhurbaşkanlığı Orkestrası…
Türk Musikisi Federasyonu'nun İstanbul'da toplanması üzerine...
GTM'de melek üçgeni…
Devlet Korosu Şefinin Yaşamsal Anatomisi…
Sanatta ücret iadesi…
Koro müziği yükselen değer...
Bravo Sayın Başkan…
Biri okunmuyor, birine yazı gelmiyor...
Devlet Kültür Paketi 2016 ve 2007 tarihli yazımız: “Her ilimize değil, her ilçemize yarı profesyonel koro“…
Geleneksel Türk müziğinde “Açı“ …
Orhan Gencebay ile TMDK'da söyleştik…
Müzik varsa müzik eleştirmeni de vardır...
Doğudan müzik ithaline beş kala...
Ayrıştırmak lazım…
Emek Sineması restorasyonu tamamlandı…
GTM amatör koroları faydalı mı, zararlı mı?..
Fotoğraftan “Ortak Kültürel Coğrafya Orkestrası“na…
Beş maddenin çağrıştırdıkları…
Müzikte ilk ve orta öğretim…
Öykünmeden intihale...
İyi ki Devlet Koroları var...
II. Kanun Sempozyumu ve Festivali ardından...
Divan Orkestrası...
Sokaktaki sevgisizlik...
Misafir sanatçılar için Muhalefet'ten kanun teklifi...
Panayot Abacı belgelediği dönemi kapattı…
Türk keman virtüözü Muhammed Yıldırır’ın Guinnes rekoru…
Müzik ile tedaviden heavy metalcilerin aklanmasına...
“Şarkı / Beste Yarışmaları“ sonuçlarının toplum yansımaları…
Bitlisli elektro gitar yapımcısından, İzmirli metal profil saplı bağlama yapımcısına...
Ali Rifat Çağatay, Şark Musiki Cemiyeti, Süreyya Paşa...
Seçim 2015'de partilerin müziğe yaklaşımı...
Geleneksel Türk müziğinde repertuar dersi nasıl olmalı?..
Yegane dostları okumayanlardır...
Şeyh El Ud, Suudi Arabistan’da…
Türk pop müziğini arabeskten sıyıran besteci: Kayahan...
Eski gazinolara özlemin konseri...
Geleneksel Türk müziği çalgılarınca oluşturulmuş çoksesli oda müziği kümeleri ve uluslararası sergileme bilinci...
Her ile değil, her ilçeye yarıprofesyonel korolar...
Musiki kelimesinin şapkacıları...
Müzik uğraşanlarını değerlendirme boyutu...
Ben pişirdim, sen ye!..
Kültürün ekonomiye katkısı…
“La” nasıl oldu “Neva” ?..
Müzik ağaçlarından filizlere çabalar…
Geleneksel Türk müziğinde 'Pruning' strategy ...
Devlet Korosu Şefinin Yaşamsal Anatomisi...
Nerde o “Hayal Gibi Ezgiler“...
Sempozyum dönüşü...
Eurovision'dan Turkvision'a değişen nedir?..
Bağlama satılan ilk TV reklamı...
Notayı konuşturamayanlar...
Cumhuriyet müzik tarihimizdeki dargınlıklardan güncel kesit...
Diğer Yazarlar

Münih LMU Müzikoloji Enstitüsü’nde "Gültekin Oransay" rafı...
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -16-
Çalgıları geliştirmek nedir, nasıl olur?..
Fazıl Say'ın Feyzi Erçin'e desteği…
Nida Tüfekçi’nin Öğrencisi Olmak!..
Yazılarınızı bekliyoruz... Musiki Dergisi
Spor yazarı mı, müzik yazarı mı?..
Yeni YÖK’ün ve değerli başkanı Sn. Saraç’ın övgüye değer kararı: Müzik öğretmenliği açısından yapıcı bir değerlendirme…
Serhanende Nurettin Çelik ...
Meragi niçin 24 şube dedi? Hurufilikten etkilendi mi?..
Çevrimiçi Türk Halk Musikisi Videoları: "Konma Bülbül Konma Nergis Daline"
Günün Sözü
Uluslararası çoksesli müziğin yükseltisi yerel değildir, uluslararasıdır
(Ayhan Sarı)
Yazarlar 
Röportajlar
Fırat Kutluk “Neden Müzik Dinleriz?“...
Ayhan Sarı - Kitabın adından başlayalım mı?  Buna bağlı olarak da kitabın sonunda müziği neden dinlediğimizin yanıtını veriyor musun? Fırat Kutluk - ...
»
»
»
Tarihte Bugün
Arşiv Arama
Facebook
Anasayfa
Site Haritasi
Sitenize Ekleyin
RSS Kaynagi
Hakkimizda
Reklamlar
Künyemiz
Facebook
Twitter
Bize Ulaşın
Copyright ©2013 - Tüm haklari sakli tutulmaktadir.
Bu sitede yayinlanan tüm resim, materyal ve içerigin telif haklari tarafimizca sakli olup izinsiz alinip kullanilamaz.
0.31ms