Türk müzikolojisinin tarihini yazabilmemiz için kaynakların önemine her fırsatta dile getirdim. İşte size yeni bir Türk müziği tarihi kaynağı. Müzik edvarları ile ilgili 2009’da yaptığım en son bibliyografik listeden sonra başka edvar keşfedilir mi acaba diye bekliyordum. İşte bir yenisiyle karşı karşıyayız.
Bugüne kadar çeşitli yerlerde yayınlanan edvar çalışmalarında rastlamadığımız bir edvar daha yayınlandı. Yayının önemli taraflarından biri edvarı sistematik müzikoloji yöntemiyle inceleyerek bir makale haline getirilmesi idi.
Erdal Kılıç’ın Rast Müzikoloji’nin son sayısında (2017) yayınlanan (1) “Hekimbaşı Edvarının Sistematik Müzikoloji Yöntemiyle İncelenmesi” başlıklı makalesinden söz ediyorum.
Müzikolojinin sadece güncel problemleri değil, tarihsel problemleri de vardır. Müzik bugün ortaya çıkan bir olay değildir. Her müzik teorisyeninin tarihi göz önünde bulundurması gereklidir. Aksi takdirde geçmişte yapılan bir çok şeyi hiç yapılmamış gibi tekrar eder dururuz. Müzik teorisi üretmek biraz da tarihi kaynakların yayınlanmasına bağlıdır.
Erdal Kılıç, makalesinde kaynağını niçin modern yöntemle ele aldığını şöyle anlatıyor: “sistematik müzikoloji yönteminde amaç bilgilerin modern müzikoloji araştırmacılarına bilgi sınıflandırılması demektir. Amaç bilgilerin günümüz müzikoloji alanına yararlı olacak şekilde gruplandırmasıdır” diyerek belirtiyor. Bulgular kısmına yazarın hayatında müziğin ne kadar önemli olduğunu göstermek için yazarın hayatı ve besteleriyle başlamış.
Edvarda yer alan bilgiler genellikle, hemen hemen bir çok edvarda görüleceği üzere makam tanımları ve usul anlatımlarıdır. Fakat bu edvarda farklı bilgiler olduğunu da görüyoruz. Erdal Kılıç’ın makalesinde Hekimbaşı edvarında makamlar ve usulleri alfabetik sırayla verdiğini görüyoruz. Bu tarz sıralama makam ve usul adlarından kolayca yararlanmayı sağlamaktadır. Fakat dikkat çeken başlıklardan biri ise Hekimbaşı edvarının genel değerlendirmesiyle ortaya çıkan “makam sınıflandırması” başlığıdır. Hemen ardından makamlar değil terkiplerin gelmesi ise Hekimbaşı’nın makam açıklamalarına yer vermemiş olduğunu göstermektedir.
Hekimbaşı edvarındaki usuller konusu da ilginçtir. Çünkü usuller başlığı altında verilen kelimelerin hepsi usul olmadığını askeri müzik tarihçisi Haydar Sanal’ın dikkatini çekmiş. Fakat hala çözülmesi gereken problemler olduğu bu kelimeleri gruplandıran Haydar Sanal’dan bunları aktaran Erdal Kılıç’a kadar bazı kelimelerin anlamlarının müzikologların ilgisini beklediklerini anlıyoruz.
Hekimbaşı mesleği gereği müziğin etkilerine yer ayırmasa olmazdı. “Makamların etkileri” içinde gezegenlerin özelliklerine dair bilgiler de yer almaktadır. Çünkü eski hekimler insandaki dört unsuru gezegenlerin özellikleri ile ilgili, dolayısıyla hastalıkla ilgisi olduğunu düşünüyorlardı.
Erdal Kılıç’ın makalesinin bir diğer ilginç yani Hekimbaşı edvarında sıralanan peşrev adları ve bestecileri olmalı. Çünkü çok az edvarda bu bilgiler yer bulmuştur. Fakat nedense peşrevler başlığında olması gereken bilgiler sonuç kısmında aktarılmıştır.
Peşrevlerin dikkat çeken tarafı Hekimbaşı edvarı olarak bilinen iki nüshada aynı olanlar yanında farklı ilavelerin olmasıdır. Bu da iki nüshanın farklı zamanlarda yazılmış olduğunu göstermektedir.
Müzik tarihimizin önemli kaynakları arasında bulunan bu tür edvarların yazım tarihleri önemlidir. Eğer mecmua üzerinde açık bir tarih yoksa, mutlaka araştırmacılar tarafından yaklaşık bir tarih tespit edilmelidir. Erdal Kılıç da yazım tarihi hakkında 1767 yıları olabileceği tahmini yapmaktadır.
Erdal Kılıç’ın bu makalesini müzikoloji tarihiyle ilgilenenlere tavsiye ederiz. Şimdi merak ediyorum acaba bugüne kadar bilinmeyen yani henüz incelenmemiş başka edvarlar kalmış mıdır acaba?
___________________________________
(1) http://www.rastmd.com/FileUpload/bs473224/File/97_-_investigation_of_the_hekimbasi_edvar_in_terms_of_systematic_musicology.pdf
Bize Ulasin
İstanbul 27°°C
Teşekkürederiz...
