Recep Uslu

Bize Yön Veren Metinler projesinden bahsettim geçen yazımda. Türk kültürünün Osmanlılar zamanına öncü metinlerin çoğu Arapça ve Farsçadır. Müzik tarihimizin kaynakları olarak incelenmesi gereken eserlerdir. Yıllar önce konuyu bibliyografik bazda Müzikoloji ve Kaynakları adlı yayında bu dilleri de ihmal etmedim.

Geçenlerde Osmanlı kültüründe ilk ansiklopedilerden sayılan Mehmetşah Fenari’nin Unmuzec/ Enmuzec (iki türlü de okunabiliyor) adlı eserinde bulunan müzik ilmi kısmıyla ilgili bir makalem yayınlandı. Unmuzecül-ulum (: ilimlerin örnekleri), Farabi’nin İhsaul-ulum (: İlimlerin sayımı) adlı eserine benzer bir eserdir. İlimler ansiklopedisi gibi değerlendirilir.

Makalenin temeli 2005 yılında toplamaya başladığım malzeme üzerine dayanıyor, daha sonra ilave ettiklerimden biriken kaynak bilgilerle, 2018’de bunu bir makaleye dönüştüreyim artık düşüncesiyle oluşan yazı 2020 Erdem dergisi sayı 78’de yayınlandı. Daha önce yayınlanan “müzikoloji ve müziğin icadı” başlıklı yazımda müjdesini vermiştim

Bu yazı Unmuzec’deki müzik ilmi konulu kısmın Türkçeye çevirisi ve açıklaması ile ilgili ilk yayındır. Şüphesiz, makalede değinilen her konu hakkında bir ilk değildir, bu şekilde değerlendirilmesi yanlıştır. Yazının başlığı konunun ne ile ilk olduğunu yeterince göstermektedir.

Makale “Mehmetşah Fenari’nin hayatı” hakkında ilk yazı değildir, zaten İslam Ansiklopedisi’ne işaret ederek, orada bulunan bibliyografik künyelere işaret etmiş oluyorum. Makalede ansiklopedi bibliyografyasındaki yayınlara bakarak Mehmetşah ya da Unmuzec ile ilgili her şeyi aktarmam doğru olmazdı. Konu müzikle sınırlandırılmıştır. Bu arada Mehmetşah’la ilgili başka yayınların olduğundan bahsetti Prof.Dr.İhsan Fazlıoğlu. Doğrudur. Unmuzec ya da Mehmet şah’la ilgilenen görmediğim veya göremediğim yayınlar olabilir. Matematik ya da Tefsir’le ilgili kısımlarını inceleyen başka yazılar olabilir. Fakat Unmuzec’in müzikle ilgili bilgisine odaklanan bir yazıyı ben görmedim, 2019 itibariyle böyle bir yazı olmadığını, yazının bu konuda ilk olduğunu söyleyebilirim.

İhsan Hoca, Temmuz 2018 yılında, internetteki sayfasına eklenmiş, daha önce yazının ilk halinden oluşan 2009’da sunduğu bir bildiriden genişletilmiş bir yazısından söz etti. Yazıyı sonradan geliştirmiş. Mehmetşah Fenari, Unmuzec ya da Matematik ilminin tarihi ile ilgilenenler buraya bakabilir. Şüphesiz kadim anlayışla matematik ilminin alt dallarından biri musikidir, hoca da yazısında Mehmet Şah Fenari, Matematik İlimler, Enmuzec ve Matematik İlimler, İthaf adlı bir başka eseri de dikkate alarak ara başlıklar halinde “İthaftan Enmuzec’e Osmanlıda Matematik İlmi”ni yazısında değerlendirmektedir. Matematik ilminin alt dalı olan musiki ilminden de Unmuzec’de neler yazdığından kısaca bahsetmiş. Kendisi de zaten yazısında “burada musiki üzerinde ayrıntılı durmayacağız” diyor. Matematik ilminin Osmanlıya geliş yolları üzerinde ve müzikle ilgili olmayan birçok terim üzerinde durmuş. Yazısını daha önce görmemiştim.

Erdem’de yayınlanan makalemde üzerinde durduğum konular: Unmuzec’de müzik ilmi hakkında ne tür bilgiler veriliyor? Tercümesinin üzerinden değerlendirmeler. Pisagor’un müziğin icadı hikayesi yaygındır, fakat makalemde ilk tespitlerden biri müziğin icadı konusundaki Pisagor hikayesi Anadolu’da mı, yoksa başka bir bölgede mi ortaya çıkmıştır? Sorusudur. Bu soruya verilen cevap ilklerden biridir. Makalenin bütününü buraya dökmek mümkün olmadığından, çeşitli konular için online görülebilen makaleye bakılabilir.

Müzikoloji için özellikle de Türk müziği tarihiyle ilgili araştırmalarda çok yönlü araştırmalar yapılması gerekmektedir. Bu da müzik araştırmalarının güçlüğünü göstermektedir.