Recep Uslu

Müzikoloji ve Kaynakları (2006) kitabının ikinci başlığı bibliyografyalar ve kataloglar hakkındadır. Ancak oradaki kataloglar daha çok kütüphane katalokları hakkındadır. Kısmen bu başlıkta bahsedeceğim katalog ve tereke defterleri de bu konuya girer.

Tereke defterleri’nin matbu olanlarından haberim yoktu. XIX. Yüzyıl ikinci yarısından sonra basımış olanların var olduğunu öğrendim. Bu tür yayınların müzikolojiye faydası olacaktır, bu tür yayınları müzikologların takip etmesinde yarar var.

Esad Efendi'nin Atrabul-asar adlı eserinden bir nüshanın, Özyıldırım'ın bir makalesinde yayınladığı 1868 tarihli esami-i kütüb defterinde, defterin içerdiği kitapların sahibi zamanın önemli müderrislerinden Arif Hilmi Efendi'nin (ö. 1284/1868) kütüphanesinde mevcut olduğunu göstermektedir (Ali Emre ÖZYILDIRIM, Bir tanzimat alimi ne okurdu? Müteferrika, İstanbul Yaz 2016/1, Sayı: 49, s. 47). Aynı listede görülen Makasıd adlı eserin Meragi'ye ait olmasından daha ziyade bu felsefenin Teftazani'nin veya başka birinin eseri olma ihtimali daha yüksektir. Listede görülen Muhtasarü'ş-şifa li-İbn Sina (s. 56) içinde musiki bölümü olduğu varsayılabilir ama sadece tıp kısmı da olabilir. Yine listede bazı mecmualar bulunmakla birlikte içlerinde musiki olabileceğinin ip ucuna rastlanamamıştır. Yine bir çok divan sahibi olmasından, şiiri sevdiği söylenebilir.

Tereke defterleri, müzayedesi yapılan veya sadece tespit amaçlı kişinin ardında bıraktığı sayılabilir eşyalar listesi barındırır, bir kısmı kitaplar listesidir. Bu tip listeler kişilerin hayatlarında müzikle ne kadar ilgilendikleri konusunda bir ip ucu vermektedir. Ben daha önce Müteferrika dergisinde çıkan bir yayından hareketle Yusuf Kırşehri'nin bir edvar nüshasını tespit etmiştim. Dilhayat kalfanın olduğu iddia edilen bir liste yayınlanmıştı, fakat daha sonra bu terekenin müzisyen Dilhayat Kalfa'ya ait olamayacağı anlaşılmıştı. Yukardaki örnek de bunlardan biridir. Yazıda bu tip defterlerin 40 civarına yaklaştığı belirtilmektedir. Bu defterleri kaynak olarak kullanıp Müzikoloji ya da müzik tarihimize bir katkı yapacak bir tez yapılması mümkündür.

Müzayede katalokları da genellikle birden fazla terekeden çıkan değerli eşyanın değerlerini bulmasına yardımcı olan bir faaliyetin duyurularıdır. Müzayede katalokları sadece eser ismi barındırmamaktadır. Yazma veya matbu kitaplar, efemera, seramik, fotograf, resim tabloları gibi bir çok müzik araştırmalarına kaynak olacak malzemeyi barındırmaktadırlar. Nitekim Rauf Yekta nüshası Makasıd'ın başına gelenleri bu tip bir kataloktan öğrenilmişti. Pendik-Maltepe arasında yapılan çalışmalar sırasında (1930'larda) çalışan işçilerin kurduğu çadırın kapısında bir udun bulunduğu yine müzayede kataloğunda görülen ilginç fotoğraflardan biri idi.

İster Tereke defterleri, isterse Müzayede katalokları olsun her ikisi de müzikolojiye ya da müzik tarihine kaynaklık eden eserlerdir. Ancak bu kaynaklardan yararlanarak yapılacak çalışmalar müzikolojide henüz kapağı açılmamış araştırma konularından biridir. Tez konusu arayanlara duyurulur.