Recep Uslu

Meragi acaba hangi sultanı daha çok seviyordu? Meragi, Bursa’ya veya Edirne’ye hiç gitmediği halde Osmanlıların ilmi ve müziği sevdiklerini nereden öğrendi? Bunun birçok yolları olabilir, ama bize tarihi verilere uygun olanlar gerekli. Elbette Tebriz’e gidip gelenlerden, Bağdad’a gidip gelenlerden bunları öğrenmiş olmalı. Casuslar ve Elçiler. Adları ve yaptıkları işlerin her zaman gizli kaldığı elçiler. Onları hiç bir zaman yeterince bilemeyeceğiz. Bildiğimiz Osmanlılardan Orta Asya’ya zamanın bilginlerinden biri olan Kadızade Rumi’nin gittiği ve Semerkant Medresesinde Meragi’nin bulunduğu sırada ders verdiği. Burada Semerkant’ta, Meragi’nin 1375’te tanıdığı biri daha vardı. Güvenliği için Timur’a arz-ı hat yazmış olan Seyyid Şerif Cürcani. Makasıd Felsefesi savunucusu olan Cürcani, 1375’te Şiraz’a yerleşmeden önce Anadolu’da Molla Fenari ile birlikte eğitim almış kişilerden biriydi. Bu zat eğitimini tamamladıktan sonra 1415-20’lerde Bursa kadısı olmuştu. Seyyid Şerif Cürcani kişisel sohbetlerinde Molla Fenari’den bahsetmiştir. 1421 yılında Şahruh’un elçileri yeni padişah II. Murad’ı tebrik etmeğe ve Timur anlaşmalarına uyup uymayacağını öğrenmeğe geldiklerinde geride Meragi’nin oğlu Abdülaziz’i bıraktılar. Şüphesiz casuslar Osmanlıdan Şahruh’a haber getiriyorlardı. 1423’te casusların söylediklerini kontrol etmek için Şahruh tekrar elçilerini gönderdiği zaman yanlarında getirdikleri Meragi’nin <Makasıdül-elhan lis-Sultan Murad>’ı hediye ettiler. Oysa Meragi, beş yıl önce 1418’de çok farklı bir kompozisyonla yazdığı aynı adlı kitabını Şahruh adına yazmıştı. Aynı kompozisyonla bir kitabı iki padişaha sunmak o devrin ilim adamları tarafından hoş karşılanmayan bir durumdu. Meragi farklı sultanlara aynı adla yazdığı farklı kompozisyonlu kitaplarıyla ne demek istiyordu? Eserlerinde her ikisini de Sultan olarak anmıştı. İşte başlıktaki soru da buradan çıktı. Meragi hangi sultanı daha çok seviyordu? Kitaplarında Meragi’nin kaleminden Doğu ve Batının iki sultanına yazdığı övgüler birbirinin neredeyse aynısı. Yazdığı kitaptan SULTAN ŞAHRUH İÇİN ÖVGÜSÜ:

Bu Muhtasar’ı, bir mukaddime, on iki bâb ve bir hâtime üzere düzenledim. Hizmet-i mürşide-i seniyye ve atiyye-i aliyye, hazret-i BÜYÜK SULTAN, Mâliki rikabul-ümem, Arap ve Acem sultanlarının Efendisi, Adalet ve insaf temin eden Kanunların Koyucusu, Zulüm ve onu koruyan Kuralların Yıkıcısı, Küfür taraftarı ve sapkınların Kovalayıcısı, Fücur ve bozguncuları Kökünden Sökücü, Allah dostlarının Yardımcısı, Allah düşmanlarının Ezicisi, Zamanın Enuşirvanı ve devrinin Güneşi, Feleğin devrini devam ettirmediği ve başka hiçbir şeyin barındırmadığı günde Allahın himayesine alacağı Allaha ibadet edenlerin Emanı, Müslümanlar için müjde ve rahmet olan din ve saltanata tayin edilmiş, SULTAN ŞAHRUH BAHADIR, Allah onun hilafetini, işlerinin yürümesi için korusun; saltanatını uzun, günlerini ve aylarını pak ve selam içinde etsin, ilim ile ve ameliyle selam üzere olsun. İltifat sözleri tamam ve ihtimam oldu. (Makasıdül-elhan li’s-Sultan Şahruh, 2a, bu eserin bilinen tek nüshası Paris Milli Kütüphanesindedir).

Aynı övgü dolu sözlerle, Şahruh’a yazdığına şu farklı cümleleri ilave ederseniz, (benzer yerler için xxx işaretleri konulup tekrar yazılmamıştır) SULTAN MURAD İÇİN ÖVGÜSÜ ortaya çıkar, bu övgüde bulunmayan sıfat-terkiplerin altı çizilmiştir:

Bu Muhtasar’ı, bir mukaddime, on iki bâb ve bir hâtime üzere düzenledim, gerdanlık gibi dizdim, onurlandırdım, süsledim. Bir Humayun adına ki o BÜYÜK SULTAN, Mâliki xxxx, Allahın beldelerinin koruyucusu, xxxx Semadan gelen güçlü yardımı destekleyen, Kahredici devletiyle düşmanlarına muzaffer, Yüce adalet ve iyiliği yayıcı, MURAD HAN B. MEHMED HAN B. BAYEZID, Allah onun hilafetini, işlerinin yürümesi için, korusun; saltanatını uzun, günlerini ve aylarını pak ve selam içinde etsin, ilim ile ve ameliyle selam üzere olsun. İltifat sözleri tamam ve ihtimam oldu. (Makasıdül-elhan lis-Sultan Murad çevirisi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2015).

Maalesef her iki eserin de birinci nüshalarını göremedik, ama Sultan Murad için yazılan Makasıd’ın ikinci nüshası Mavi boncuk renginde süslemeye sahip. Diğerinin de öyle olması gerektiğine inanıyoruz. Sultanların birinde kendi ve iki oğlu, diğerinde küçük oğlu Abdülaziz yaşıyordu. Buyrun siz karar verin. Meragi, hangi sultanı daha çok seviyordu?

1 Mayıs İşçi Bayramını kutlarken, Herkese iyi Ramazanlar dilerim.