Recep Uslu

Nedir mucib? Sözlük anlamı <gerekli olan şey> demektir. Mesela bir sanatçının muciblerinden biri güzel ahlaktır. Bunun için bazı müzisyenler çalgılarının üzerine güzel ayetlerini yazarlar. Bendir üzerinde <ya edeb> yazılması gibi. Bunun amacı müzisyenin her zaman kendisine güzel ahlakı hatırlatmaktır. Önemli olan ise onu yapmaktır, çalgının üzerinde olsun ya da olmasın. Güzel ahlaklı olmadıktan sonra, olmayı amaçlamadıktan sonra hatırlatıcının ne önemi var. Ancak belki faydalı olur diye bunları bir mucib olarak gören icracılar olabilir. Hiç yoktan iyi bir adettir.   

Ama önemli olan bu kelimenin müzikolojik terim anlamıdır. Müzikolojide mucib problemi ile uğraşan var mı diye bibliyografyaları taradım, makale ya da kitap adı bulamadım. Ne Türkçe ne de Yabancı Diller müzik bibliyografyasında.

Peki nedir müzikolojide mucib? Mucib problemiyle kim uğraşmış?

Mucib, altı-parmak metoduyla bilinmesi gereken dörtlü cinsleri ve aralıkları bir icracının bir diğer icracı çırağına öğretim metodudur. Ne ile gösterilir parmakla. İyi ama altı parmak dediniz, insanda altı parmak yok, altı parmak ne demek? Bu terim kadim müzik üstadlarının müzik eğitimini zevkli hale getirmek için ürettikleri bir terim (çünkü yazı da yaygın değildi). Bir insanda altı parmak yok, fakat beş parmağın üzerinden altı parmak bilgisi verebilmenin yolu, beş parmağı altı parmak gibi düşünmektir. Kudema denilen kadim müzik eğitimcileri de öyle yapmışlar. Parmakla müzik eğitimi çok eski, ama altı parmak fikri Ziryab ya da Zelzel zamanında, muhtemelen Abbasiler zamanı, Harun Reşid zamanından hemen sonraları ortaya çıkmış görünüyor. Kadim Dönemin bilgisini aktaran müzik üstadları buna altı parmakla mevacib (mucib kelimesinin çoğulu, yani eski terimle <mevacib-i esabi-i sitte>) derlerdi.

Bu bilgilerle hangi müzikolog uğraşmış? Abdülkadir Meragi. Fakat bu üstad her eserini yazdığında mucibi anlatırken hep aynı bilgileri vermesi gerekirken farklı farklı vermiş. Bunun sebebi ne olabilir? Kendisi de konuyu anlamamış diyebilir miyiz? Hayır, diyemeyiz. Ama yazımını bazen aceleden bazen dikkatsizlikten bazen de ki bence en önemli sebebi bu, kişilerin merakını çeksin de bana bunu sorsunlar istemiş. Yani ilgi bekleyen bir sanatçı ihtiyar.

Mucibi anlamak ve problemlerini çözmek için bugüne kadar günümüz Meragi çalışanlarından hiç biri uğraşmamış.

Toparlayacak olursak Mucib bir müzikoloji problemidir, altı parmakla cinsleri ve aralıklarını öğretim metodudur. Konunun problemlerini çözüm bilgileri de Meragi’nin yazdığı eserlerde vardır. Doğru yerlere bakmak yeterlidir.

Biliyorum artık tatil havasındayız, fakat tatilde düşünmeye, merakımıza engel olabilir miyiz?

Nedir bu altı parmakla mucib?

İyi tatiller.