Recep Uslu

Bayram öncesi herkese merhaba.

Bilindiği üzere Neva Kar Mustafa Itri Buhurizade’nin en önemli müzik eserlerinden biri, 1675 baharında Edirne’de bestelemiş.

Cüneyt Kosal’a bir televizyon programında  “bir ıssız adaya düşsen hangi müzik eserini yanına alırdın” diye sormuşlar. Cevabı şöyle olmuş: “Itri’nin Neva Kâr'ını...”

Neva Kâr o kadar önemli bir eser. Ama Mehmet Buhuri’nin oğlu Mustafa Itri Buhurizade bu eserini ne zaman besteledi? Onun acemilik eseri mi? Kalfalık eseri mi? Ustalık eseri mi? Yaşlılık eseri mi? Bestelenişinde ne gibi bir sebep var?

Benim tespitlerime göre bu günler Neva Kâr'ın bestelendiği yılın dönümü olduğu için ben de bir hatırlatayım dedim.

Mustafa Itri Panoraması (2015, 550 s.) adlı eserin konuyla ilgili en geniş araştırma olduğunda şüphe yok. Eserin yayınlanmasından sonra da Itri ile ilgili ne bulsam, ne dikkatimi çekse not alıyorum. Burada bu konuyla ilgili yeni tespitlerimi yazacağım. Aslında eski tespitlerimi yeni bilgilerle tashih edeceği, yani önceden Itri tarafından bestelendiğine kanaat ettiğim bilgilerin dokuz tanesini tashih edeceğim.

Bunlardan biri Farsça diğerleri Türkçe sözlü eserler:

1-Farsça: Tâze âşikam pîş-i dilberi/ Nîst bâ minnet-i cânân, ey ez vefa seri (Hüseyni semai, Gulam’ın bestesi, Bibl.: in Şardağ, 1989, s. 91 “beste Itrî”; Hekimbaşı Mecmuasında, “hüseyni semai beste Gulam”).

2- Gözlerin gönlüm alub yer komadı tedbîre/ İki ahuş imiş padişahım bir şîre (Hayâlî Kadim’in şiiri, Bibl.: Ismail Ağa Mecmuası, 1775, s. 79 “Bayati semai Itrî”; Hafız Post Mecmuasında, “Bayati semai beste Nazîm”in yazılmış, bestekar 17. Yy bestecisi Yahya Nazîm olmalı).

3- Dök kanımı gözünle şarâp istemez misin / Yak bağrımı gamınla kebâb istemez misin/ Bak cûy-i eşke sîneme gel ey nihâl-i nâz / Seyr-i kenâr u âlem-i âb istemez misin (Bibl. Uslu, Panorama, 2015, s. 251 “muhalifırak şarkı Itrî”; fakat Hekimbaşı Mecmuasında “muhalifırak hafif beste Nazîm”. Besteci Yahya Nazîm).

4- Acemaşiran semai: Ser vermek olur sırrı âyân eylemek olmaz/ Müşkil bu ki her yerde beyân eylemek olmaz/ Bir âh ile gûyende rakíbi depelerdim/ Ammâ n’ideyim Ka’be’de kan eylemek olmaz (Bibl.: Millet Ktp. Aliemiri Manzum, no.732, s. 478’den Uslu, Panorama, 2015, p. 227 “acemaşiran semai Itrî’nin bestesi”, fakat Hekimbaşı Mecmuası “acemaşiran semai beste Nazîm”, besteci Yahya Nazîm).

5- Revnâk-ı ruhsâr-ı dilber-i hatt-ı anber-fâmdır/ Pertev-i mâh-ı cihân-ârâya bâis-şâmdır (Bibl.: Uslu, 2015, s. 443; Mecmua, Millet Ktp. Aliemiri Manzum, no. 732, s. 578 “çargah semai Itrî”; fakat Hekimbaşı Mecmuası, “çargah semai beste Haham”. 18. Yy bestecisi Haham’a ait olmalı).

6- Dağıttın hâb u nâz-i yârı ey feryâd n’eylersin/ Edüb fitne ile dünyâyı harâb-âbâd n’eylersin (Bahâyî’nin şiiri, ö. 1654, Bibl.: Uslu, Panorama, 2015, 72; Ismail Ağa Mecmuası, 1775, s. 10’de “rehavi çenber Itrî”, fakat Hafız Post Mecmuası ve Mustafa Ağa Mecmuasında, “rehavi çenber beste Na’lî”. Bestekar “Na’lî” olmalı).

7- Melûl olmak neden ey dil şarâb-ı erguvân yok mu/ Seni yohsa safâya sevk iden bir mihribân yok mu (Nikriz çember: in Uslu, Panorama, 2015, s. 258; Millet Ktp. Aliemiri Manzum, no. 759; Çırak, 18. YY Mecmuası, Millet Ktp 705, p. 29 “nikriz çember Itri”. Fakat Hekimbaşı Mecmuasında, “Hanendebaşı Mustafa Ağa”. Besteci Mustafa Ağa olmalı).

8- Eviç evfer şarkı: Salubdur özün yağmaya/ Dilber senin gamzelerin/ Veribtir gönlüm yanmaya/ Dilber senin gamzelerin/ Akl u fikrim tâlân eyler/ Dil ü cânım sûzân eyler/ Her bakışda bin kan eyler/ Dilber senin gamzelerin (in Bibl.: Şardağ, 1989, s. 117 ve Uslu, Panorama, 2015, s. 240 “eviç evfer şarkı Itrî”; fakat Hekimbaşı Mecmuasında “eviç evfer şarkı beste Solakzade”, bestekar Solakzade olmalı).

9- Segâh devrirevan: Şem’-i ruhuna cismimi pervâne düşürdüm/ Evrâk-ı dili âteş-i sûzâne düşürdüm/ Bir katre iken kendimi ummâna düşürdüm/ Hayfâ yolumu vâdî-i hicrâna düşürdüm (Divane Mehmed Çelebi’nin şiiri, ö. 1529, Bibl.: Mecmua, Süleymaniye Ktp., Tercüman-Yozgat, no.Y-214, vr. 19a “segâh devrirevan Itri”; Alvan, 2013, s. 2 ve Uslu, Panorama, 2015, s. 281’de Itrî’nin, Hafız Post-Revan Mecmuasında Itrî’nin bestesi, fakat Itrî’nin Mecmuasında besteci belirtilmemiş olması önemli bir not, bu sebepten Hekimbaşı mecmuasındaki “Derviş Ömer”in besteci olması ihtimali güçlenmektedir).

Itri’nin mecmuasında (5525) kendi bestesi olduğunu belirttiği “Arazbar çenber: Arz-ı suz etmekte” ve “Arazbar devrirevan: Olub teb-hale” besteleri vardır ki, Hafız Post Mecmuası'nda da aynı besteler Hafız Post adına kaydedilmiştir. 1660’larda yazılmış Hafız’ın mecmuası daha gerçekçi görünmekle birlikte elde notaları olmadığı için hangisinin ait olduğuna karar vermek güçtür. Birbirlerinden etkilenerek aynı ortamlarda ortaklaşa yapmış olmaları da mümkündür. Veya nadiren görülen aynı makam ve usulde her ikisinin de beste yapmış olmaları gerçekleşmiştir, veya önce Hafız Post besteleri yaptıktan sonra Itri besteleri kendi uslubunca yeniden yorumlamıştır.

Bulunduğum üniversitede lisans üstü eğitim yok ama bana zaman zaman farklı üniversitelerden öğrenciler tez konusu soruyorlar.

Neva Kâr’ın bestelenişinin yıldönümünde birisi Itri’nin 5525 nolu mecmuasını bir zahmet tez yapsın.

Hepinize iyi bayramlar.