Recep Uslu

Türk müziği tarihinin bu önemli bestekar, hanende Musli’sini bilen var mı, ne iş yaptığını veya Musli’nin ne anlama geldiğini. Musli Mustafa Efendi Edirneli, Musli Efendi gibi bestekarların başında yer alan “musli” acaba ne anlama geliyor? Bu kelime yaptıkları işe işaret ediyor ama acaba bu iş ne olabilir?

Evet, bu yazımda söz konusu edeceğim eser 2017 yılında yayınlanan bir ansiklopedi. Adı Kuruyemiş Ansiklopedisi. Tadım kuruyemiş firmasının sponsorluğunda hazırlanmış. Genel yayın yönetmeni Raşit Çavaş. Şöyle yazıyor sunuşunda: “her biri konusunda uzman 33 yazarla birlikte hazırladık, Tadım’ın sponsorluğunda yayınlandı”. Kitabı temin edenler, tanıtımdaki tavsiyeye uyun “okurken yanınızda bir avuç kuruyemiş de bulundurun”. Ben öyle yaptım. Badem yiyerek kitabın sayfalarını çevirdim. Kitap renkli ve renksiz resimlerle süslenmiş. Arkasındaki tanıtım yazısında şöyle yazıyor:

“Atatürk leblebiyi, Ahmet Mithat taze cevizi niye severdi? Her eve lazım bu ansiklopediyi kitaplıkta unutmayacak sık sık açıp tadına bakacaksınız. Külahtan sofraya, spordan eğlenceye, tarihten sanata… Kuruyemiş hiç bu kadar keyifli anlatılmamıştı”

Buna ilave olarak her müzikoloji alanıyla ilgilenenlerin kütüphanesinde bulunması gerektiğini düşünüyorum. Neden mi?

İçinde müziği ilgilendiren bilgiler olmasından dolayı. Örneğin “Musli” kelimesini merak eden bir müzikoloji meraklısı bu kelimeyi nereden öğrenebilir?

Bu kelimenin müzikoloji ile ne ilgisi var? Müzik tarihinde karşınıza çıkacak her kelime müzikoloğun araştırması gereken bir kelimedir. Musli kelimesi de öyle. Buna benzer bir yazıyı “Itri”yi, yani kelimenin çağrıştırdığı anlamda Koku Tarihi hakkındaki kitabı tanıtırken yine bu köşede yazmıştım (bk. Müzikoloji ve Koku Tarihi, 14 Kasım 2016). Sonunda bu araştırmalar bana ünlü bestekar hanende Mustafa Itri’nin babasının Yenikapı Mevlevihanesi ve Eminönü Camii civarında koku satmakla geçinen Kokucu Mehmet’i tespit etmeme sebep olmuştur.

Türk müziği tarihinde bazen Musli, bazen de Musalli olarak yazılan bir bestekar var, XVII. Yüzyıl müzisyeni. Güfte mecmualarında besteleri kaydedilmiştir. Hep “musli, musalli” kelimelerinin güfte mecmualarında yanlış yazıldığını düşündürür araştırmacıya. Dolayısıyla “musli” kelimesine göre “musalli” daha anlamlı gelir, “namaz kılan, kıldıran” ya da “cenaze işleriyle uğraşan” (musalla taşının yaptığı çağrışımla) bir görevli gibi gelir. Musli kelimesi sanki “Musullu” anlamında “Musuli” yazılacakmış da, eksik yazılmış gibi (neyseki Edirne’li olduğu da yazılmış) ya da “musalli” yazılacak da eksik yazılmış gibidir.

Oysa bu ansiklopedi sayesinde kelimenin ne anlama geldiğini öğreniyoruz. Bunu ne Meydan Larousse ne de diğer ansiklopedilerin çoğunda bulamazsınız. Nedir “musli”, Kuruyemiş Ansiklopedisine bakalım: “Musli, kuru tahıl ve kuruyemiş parçalarından yapılan tatlı bir yiyecek” (s. 292), ve başka ayrıntılar var.

Diğer taraftan “Musli, musalli” kelimelerinin kökeninden yola çıkarak anlam çıkarmağa çalışırsak, “namaza davet eden kişi” (ama müezzin değil) veya “bir şey satmak için bağıran çığırtkan” veya “sala okuyan kişi” gibi anlamları olduğu da söylenebilir.

Kuruyemiş Ansiklopedisi sayesinde verimli meyvelerinin olduğu bilinen Edirne’de yaşamış, daha sonra İstanbul’a geçmiş olan Hanende Bestekar Edirneli Mustafa Efendi’nin, önceleri “musli” yapıp satmak gibi bir mesleğinin de olabileceği anlaşılmaktadır, daha sonrasında sesiyle sarayın dikkatini çekerek “musalli” göreviyle ücretlendirilmiş olabilir. Bu da bir ihtimal. Araştırmak lazım.

Ansiklopedide türküler, şarkılar, baleler, filimler eğer kuruyemişlerle şöhretleri varsa madde olarak yer almasıyla da müzikolojiyi ilgilendirmektedir. Zeki Müren’in “Elmayı atan bilir” bestesi, Fındıkkıran balesi veya gemici gitarist Osman ve arkadaşını (Sadri Alışık Zeki Müren’le) anlatan filim gibi.

Diğer örnekler için kitabı temin edip kütüphanemizdeki rafa yerleştirmelisiniz müzikologlar.

Geçen hafta müzik felsefesinden “katarsis” terimi üzerinde yazmıştım, haftaya yine müzik felsefesinden “mimessis” nedir?